نماد شناسی رقص‌های بزمی در ایران

متاسفانه در کشور ما به رقص اهمیت داده نمی‌شود و به گونه‌ای با آن دشمنی می‌کنند. اما رقص در ایران پیشینه‌ای دیرین دارد و حتی نقوشی از رقاصان دوران ساسانی و قبل‌تر از آن بر روی سفالینه‌ها در دست است.
اکنون اگر بخواهیم درباره‌ی رقص و فلسفه‌ی به وجود آمدن آن صحبت کنیم، باید به مطالب بسیاری اشاره کنیم. اما عجالتا توانسته‌ام مطلب کوتاهی در رابطه با نمادهای رقص‌های بزمی ایران به دست بیاورم که خدمتتان تقدیم می‌کنم: 

بدان‌که رقص آئینه طبیعت و زندگی‌ست که در آن آرامش خاطر، روشنی، تاریکی، عشق و شهوت منعکس می‌شود و آرزوهای مختلف انسان را ترجمان است.
بایستی که رقاصه جوان باشد، خیلی زیبا باشد، بدن متناسب، اندام موزون، پرمایه و دلنواز با چشمان درشت و صورتی چون گل، حرکاتش پر از ظرافت با ضرب اصول مطابقت کند، با مهارت تمام پنجه‌های مهیج  سازنده را به‌خوبی احساس نماید و مثل ابرهای زمستانی که روی دریای کف کرده متموج است، برقصد. جواهر بسیار به‌خود بزند و از خودش اطمینان داشته باشد.
حرکات و اشکال مهم رقص از این قرار است: توقف بدون حرکت، راه‌رفتن روی کف پا یا روی انگشت پا، دویدن و ورجستن ایستاده یا خم شده، پریدن، رمیدن، دور خود چرخیدن، معلق زدن، بی‌تکبر مثل طاووس خرامیدن و سرانداختن.
از رقص‌های گوناگون، خواب و خیال و شهوت و سپس بیچارگی انسان در برابر حوادث به‌خوبی محسوس است. از شکل‌ها و حرکات و پاهای دختران رقصنده، تسلیم و رضا و زندان و طغیان و فرار و تغییر وضع زندگی و آزاد شدن از رنج‌های درونی نمودار می‌شود. همچنین وضعیت اندام و تأثیر احساسات در چهره رقاص، اسرار درونی او را فاش می‌کند.

قسمت اول: در ده شکل

شکل اول: چمانه
یک دست به کمر زدن و دست دیگر به پشت سر بردن و غبغب انداختن نشانه کبر و ناز است.

شکل دوم: کرشمه
یک دست جلو صورت گرفتن، دیدار نمودن و پرهیز کردن است.

شکل سوم: پیام
دو دست را بالا و پائین چشم و ابرو نگاه داشتن و از  لای آن  ابروی لنگه به لنگه انداختن، دلربائی تمام است.

شکل چهارم: هوس انگیز
قر گردن آمدن و چشمک زدن، یار طلبیدن است.

شکل پنجم: پریشان
دست زیر زلف بردن و گیسو را  پریشان نمودن، خاطر جمع پریشان کردن است.

شکل ششم: غربیله
سه پای ایستاده رقصیدن و سرین چرخاندن، نشانه تردید است.

شکل هفتم: خرامان
دو دست از عقب به کمر زدن و پس‌پس رفتن علامت بی‌اعتنائی است.

شکل هشتم: ناز
شانه بالا انداختن نشانه ناسازگاری است.

شکل نهم: رندانه
چرخ خوردن و معلق زدن، از فراز و نشیب زندگی بی‌باک بودن است.

شکل دهم: شکرانه
دست‌ها را با چغانه بالای سر بردن و از این ‌طرف مجلس به آن‌طرف رفتن، شکر باری‌تعالی به‌جای آوردن است.

قسمت دوم: در نُه شکل

شکل اول: شعله
نشستن و برخاستن، نشانه روشن شدن آتش عشق است.

شکل دوم: سرانداز
دو زانو بر زمین زدن و سر را از جلو خم کردن، نشانه تسلیم و رضاست.

شکل سوم: فدائی
سر را به طرف عقب معلق‌آسا خم نمودن، قربانی عشق شدن است.

شکل چهارم: بخشش
دست‌افشاندن، از آن‌چه خداوند عطا فرموده به دیگران هم نصیبی دادن است.

شکل پنجم: پرواز
کوشه‌های سرآغوش را به دو دست گرفتن و مثل کاغذ باد آن را بالای سر بردن، پرواز عشق است.

شکل ششم: پروانه
با دو دستمال به دو دست رقصیدن پروانه‌وار به دور شمع، منظور چرخیدن است.

شکل هفتم: گلریز
پای کوبیدن نشانه فتح و فیروزی است.

شکل هشتم: زنگوله
با دایره زنگی رقصیدن مژده وصل دادن است.

شکل نهم: قهقهه
با زنگ و چغانه رقصیدن شکر وصال است.
پس از آموختن این نوزده شکل نوآموزان باید این دو شکل زیر را نیز از عهده برآیند تا این‌که استاد او را در این فن کامل  بداند.

شکل بیستم: سلسله
با دو شمعدان روشن در کف دو دست و یک شمعدان روشن در پیشانی سه دور به گرد تالار آموزشگاه رقصیدن است.
پس از انجام همه شکل‌های بالا با ناز و عشوه و کرشمه تمام در نزد جمع استادان، می‌بایستی شاگرد نمایش‌دهنده در حال رقص پل بسازد یعنی سر را از عقب معلق وار در میان دو پا درآورده و سوزنی را که به زمین روی قالی فروبرده‌اند با پلک چشم بردارد.

منبع: شاهد شیراز، خان‌ملک ساسانی، ۱۳۴۱ خورشیدی