نکوداشت روز جهانی گردشگری با محوریت میراث فرهنگی و سرمایه‌گذاری پایدار در بعدازظهر ۸ مهرماه ۱۴۰۲ در عمارت مسعودیه فرصتی بود برای تحلیل سهم کشورهای عضو یونسکو از میراث مختلف جهانی.
آرش نورآقایی، مدیرمسئول فصلنامهٔ میراث و گردشگری گیلگمش و انتشارات نوسده سخنران این بخش از رویداد، گفتار خود را با اشاره به اهمیت آمار مستند و تحلیل مبتنی بر آن، برای شناخت وضع موجود میراث جهانی آغاز کرد. او همچنین بر لزوم حذف عبارت «فرهنگی» از عنوان وزارتخانهٔ ذیربط به منظور توجه به انواع میراث فرهنگی، طبیعی و تاریخی تأکید کرد و نگاه ویژهٔ این نهاد مسئول را به میراث فرهنگی مانع از توجه بیشتر به میراث طبیعی دانست.
نورآقایی ضمن یادآوری اهمیت میراث ملی، به تشریح انواع میراث فرهنگی، طبیعی، ترکیبی (فرهنگی-طبیعی یا همان Mixed Heritage)، ملموس و ناملموس، منقول و غیرمنقول (به ویژه در خصوص اشیاء موزها)، حافظه جهانی (میراث مستند، میراث مکتوب) و میراث در خطر (Heritage In Danger) را گوشزد و در این بخش به دو اثر ناملموس لنج‌سازی خلیج فارس و نقالی اشاره کرد. وی در ادامه از تبیین میراث زیر آب (Underwater Heritage) همزمان با صدمین سالگرد غرق شدن کشتی تایتانیک یاد کرد و میراث دیجیتال را به عنوان شاخهٔ نوین در این حوزه مورد توجه قرار داد.
نورآقایی اظهار امیدواری کرد که با ظهور میراث دیجیتال و امکان بازتعریف و غبارروبی معنای میراث، شرایط انتقال داشته‌های باارزش برای آیندگان فراهم آید.
پس از این مقدمه و در بخش بعدی آمار میراث جهانی ثبت شده در یونسکو ارائه شد.
نورآقایی از ثبت ۱۱۹۹ میراث (فرهنگی، طبیعی و ترکیبی) کشورهای جهان در یونسکو خبر داد؛ از ۲۷ میراث جهانی، ۱۰ حافظهٔ جهانی و ۲۱ میراث ناملموس ایران یاد کرد؛ شمار کشورهای عضو یونسکو را ۱۹۵ مورد یادآوری کرد، به گفتهٔ ایشان هنوز یک‌هفتم این کشورها میراثی در فهرست جهانی یونسکو ثبت نکرده‌اند.
به گفتهٔ مدیرمسئول فصلنامهٔ گیلگمش از ۱۱۹۹ میراث جهانی در ۱۶۸ کشور، ۹۳۳ مورد فرهنگی، ۲۲۷ مورد طبیعی و ۳۹ مورد ترکیبی هستند.
نورآقایی همچنین از ۱۰ کشور اول این فهرست یاد و سهم آنها را در فهرست جهانی یک‌سوم کل آثار (۳۸۶ مورد) اعلام کرد.
ایشان همچنین از کشورهایی چون مالدیو، موناکو، بوتان، سومالی و کویت نام برد که میراثی در این فهرست ندارند.
با در نظر داشتن حدود ۱ درصد از کل مساحت زمین برای کشورمان، سهم ایران از این فهرست، ۲.۲ درصد برآورد می‌شود؛ از سویی با احتساب سهم میانگین ۶ اثر برای هر یک از ۱۹۵ کشور عضو، ایران ۴.۵ و ایتالیا ۶ برابر متوسط جهانی آثار خود را به ثبت رسانده‌اند.
نورآقایی اهم دلایلی که منجر به ثبت میراث طبیعی قابل توجه، نسبت به میراث فرهنگی در برخی کشورها شده است را در چهار گروه طبقه‌بندی کرد:
* وسعت زیاد کشور و فراوانی پایین جمعیت در هر کیلومتر مربع (به طور مثال، این نسبت در ایران به طور متوسط ۵۰ نفر و در نروژ، یک نفر برآورد شده است.)
* میزان توسعه‌یافتگی، مشابه آنچه سوییس از آن بهره می‌برد.
* جوان یا تازه تأسیس بودن کشورهایی نظیر استرالیا
* مزیت نسبی جغرافیایی و سهم شگفتی‌های طبیعی همچون کشورهای آمریکای لاتین.
در فهرست ثبت میراث طبیعی، چین، آمریکا، استرالیا، کانادا، روسیه، برزیل و فرانسه بیشترین میراث جهانی طبیعی را از آن خود کرده‌اند و در این میان تنها کشور چین قدمتی کهن دارد.
نورآقایی در ادامه از اثر مخرب فرهنگ بر طبیعت گفت؛ افسانهٔ گیلگمش و نابودی انکیدو را یادآور شد و لزوم توسعهٔ پایدار را برای جلوگیری از این خسارت گوشزد کرد.
مدیرمسئول نشر نوسده در بخش بعد به شعار اخیر روز جهانی گردشگری اشاره کرد و سرمایه‌گذاری سبز را شرط لازم برای توسعهٔ پایدار این صنعت دانست.
او در ادامه از خاطرهٔ خرد جمعی مردم کشور سوئیس در تفوق منظر طبیعی دریاچهٔ ژنو بر طرح احداث جادهٔ میانبر طی سال‌های اخیر گفت و از احداث اتوبان جدید تهران- شمال ابراز تأسف کرد.
وی همچنین اعلام کرد که تاکنون کشورهای کهن عراق، سوریه، یونان و مصر هیچ میراث طبیعی ثبت شده‌ای در فهرست یونسکو ندارند، در حالیکه کشور تازه تأسیس نیوزلند موفق به ثبت دو اثر طبیعی در این لیست شده است.
به گفتهٔ نورآقایی در بخش فرهنگی، وسعت کشورها سهم چندانی در ثبت جهانی میراث نداشته است.
بخش بعدی این گفتار به نقش تعداد آثار ثبت شده جهانی کشورها در بازار گردشگری دنیا اختصاص یافت. آرش نورآقایی با تشریح بازار کشورهای پیشرو در صنعت گردشگری و جایگاه رتبه‌های متعدد از جمله ۱۰ کشور اول، این رابطه را بی‌معنا معرفی کرد. به عبارت دیگر تعداد گردشگر در کشورهای پیشرو ربطی به جایگاه آن کشورها در فهرست میراث جهانی نداشته و به توانمندی آنها در تبدیل منبع گردشگری به جاذبه گردشگری وابسته است.
در بخش دیگر فواید ثبت جهانی میراث کشورها در فهرست یونسکو مورد واکاوی قرار گرفت و به موارد زیر پرداخته شد:
* خلق ارزش فرهنگی اعم از تاریخ و معماری و باستانشناختی و …
* خلق ارزش کاربردی اعم از سیاسی، اجتماعی و اقتصادی
* خلق ارزش عاطفی و هویت بخشی
او درادامه، امکان ایجاد جذابیت در اثر تاریخی، چه در سطح و چه در عمق را گوشزد کرد؛ «باید میراث برای گردشگر خوانا شود تا هم گردشگر از بازدید آن راضی برگردد و هم به درآمد ملی مقصد افزوده شود.»
به گفتهٔ نورآقایی علیرغم نرخ هدف ارزآوری گردشگر در دنیا برابر ۱۵۰۰ دلار، این نرخ برای گردشگر ورودی ایران در حال حاضر حدود ۳۰۰ دلار است. این ناکارآمدی علیرغم جایگاه مناسب ایران در بین ۱۹۵ کشور عضو یونسکو به عدم تکافوی محتوای ارزنده و فاخر برای عمق بخشیدن به جذابیت آثار برمی‌گردد.
نورآقایی تأکید کرد که باید نقصان‌ها را پذیرفت و درصدد رفع آنها برآمد. او به جذابیت بالقوهٔ زیگورات چغازنبیل و فرصت از دست رفته برای جلب گردشگر ورودی برای این اثر شایسته توجه داد.
نورآقایی بار دیگر به اهمیت شفاف سازی نقاط ضعف و لزوم رفع آنها پرداخت، از اهمیت روایتگری خیالپردازانه و هنرمندانه گفت و به فرصتهایی چون سرو ابرکوه و قدمت آن اشاره کرد، از اهمیت برندینگ و توجه به تغییرات تکنولوژی به ویژه هوش مصنوعی در مستندنگاری و تولید محتوای ارزشمند سخن گفت، شناسایی محیط‌های رقابتی را گوشزد کرد، به اهمیت عزم سیاسی و اجتماعی در این حوزه توجه داد و بر خلاقیت در بازنمود و تفسیر میراث تأکید کرد؛ به طور مثال از ویژگیهای مفرغ‌های لرستان و مُهرهای چغامیش گفت، از جانبخشی مجسمه‌های کلیسای نوتردام در انیمیشن گوژپشت نوتردام یاد کرد و بازیآفرینی (gamification) را خاطرنشان ساخت.
آرش نورآقایی در بخش پایانی از تولیدکنندگان محتوا در حوزهٔ میراث دعوت کرد تا از حب و بغض نسبت به تاریخ و میراث بپرهیزند.
این گفتار با قدردانی از حضور مشتاقان پایان پذیرفت.