۱- برخی از دوستان و همکاران بنده می‌دانند که حدود ۵ سال است در سفرهایم به اطراف ایران، به دنبال نمادهای سنگ‌قبرها بوده‌ام و بدین منظور از قبرستان‌های بسیاری دیدار کرده‌ام و عکس گرفته‌ام. قصد داشتم و دارم که حاصل این سفرها و عکس‌ها و برداشت‌ها را روزی در یک کتاب منتشر کنم.
۲- چند ماه پیش هنگامی که در قفسه کتاب‌های نشر «مرکز» ولگردی می‌کردم نگاهم به کتابی افتاد که چنین مشخصاتی داشت: سنگ قبر، پرویز تناولی، ویراستار فرهاد بابایی، تهران، بن‌گاه، ۱۳۸۸.
همان‌طور که متوجه شدید هنرمند محترم، پرویز تناولی یک کتاب نفیس در زمینه علاقمندی بنده به چاپ رسانده است. با این حال رویکرد من به قبرستان کمی با کار استاد تناولی متفاوت است و هنوز قصد ندارم که پروژه‌ام را تعطیل کنم.
۳- از آنجا که شاید به دلیل فعالیت‌ها و مشغله‌هایم چاپ و انتشار این کتاب به تعویق بیفتد و از آنجا که هر از گاهی ایمیل‌هایی از طرف دانشجویان و علاقمندان به این موضوع برایم ارسال میشود و خواستار اطلاعات هستند، تصمیم گرفته‌ام از این به بعد دریافت‌هایم در این زمینه را همراه با عکس در بخش تازه‌ای که در سایت به وجود آورده‌ام و آن را «نمادهای دیگر سو» نامگذاری کرده‌ام، قرار دهم. قابل ذکر است که قبلا یک متن به همراه عکس با عنوان «سنگ‌افراشته‌های مزارها در ایران» نوشته‌ام که آن را در همین بخش سایت قرار می‌دهم تا خوانندگان محترم با پیشینه‌ی فعالیت‌هایم در این زمینه آشنا شوند.
۴- اگر کسی عنوان بهتری برای بخش «نمادهای دیگر سو» سراغ دارد، از ابراز ایده‌اش خوشحال خواهم شد.
۵- برای اینکه با نوشتارهای این بخش از سایت آشنایی پیدا کنید، برای شروع چند قبر از یک قبرستان را مورد تحلیل قرار می‌هیم:
این عکس را در استان خوزستان و اگر اشتباه نکنم در نزدیکی شهر مسجد سلیمان گرفته‌ام. موضوعاتی که در این قبرستان جالب توجه است عبارتند از:
۱- در تحقیقات میدانی که درباره‌ی قبرستان‌ها انجام داده‌ام، در هیچ یک از دیگر استان‌های کشور به غیر از خوزستان (و گاهی در استان فارس)، یا به عبارت دیگر در هیچ یک از اقوام دیگر به غیر از بختیاری‌ها، با سنگ قبرهای رنگی مواجه نشده‌ام. به گمانم این موضوع می‌تواند در مردم‌شناسی این مردم، پارامتر مهمی تلقی شود.
۲- مسلمان بودن و حتی شیعه بودن متوفی‌ها با توجه به مساجد (مساجد دو مناره یا گلدسته دارند) در سنگ‌قبرها مشخص است.
۳- مرد بختیاری با توجه به سنگ مزارش، اسب‌سوار، دلیر (همتای شیر)، شکارگر و مبارز (همراه با اسلحه و شمشیر) نشان داده میشود. اگر کسی با فرهنگ بختیاری‌ها آشنا باشد می‌داند که اسب تا چه اندازه در فرهنگ آنها و مخصوصا در مراسم عزاداری اهمیت دارد. بختیاری‌ها، در مراسم عزاداری اسب فرد متوفی را «کُتَل» می‌بندند. نزدیکی فرد متوفی و اسب (معمولا به رنگ سیاه) در نمادهای سنگ قبر ما را به یاد داستان سیاوش می‌اندازد. شکارچی بودن مرد بختیاری از فرهنگ کوچ‌نشینی آنها برای ما سخن می‌گوید. شاید خواننده محترم فکر کند که اولین سنگ قبر از چپ، فردی را نشان میدهد که در حال مبارزه با شیر است. این‌طور نیست، بلکه مرد متوفی همتا و هم‌زور با شیر در نظر گرفته شده و در این تصویر با شیر مبارزه نمی‌کند. دلیل این ادعای بنده بر این اساس استوار است که شیر در این سنگ قبر به رنگ زرد است و شیر زرد در فرهنگ بختیاری شیر مسلمان است و باید به او احترم گذاشت. لازم به ذکر است که بختیاری‌ها شیرها را به دو نوع کافر و مسلمان تقسیم‌بندی میکنند. دلیل دیگری که شیر را مسلمان فرض کرده‌ام، ریش‌دار بودن شیر است. این شیر نمادی از حضرت علی است و باز هم شیعه بودن فرد متوفی در این سنگ مزار را مشخص میکند.
۴- یکی از سنگ قبرها مربوط به یک بانوی متوفای بختیاری است که لباسی به رنگ سیاه بر تن دارد و در میان دو گل ایستاده است. این‌گونه قبر مردان و زنان از هم تمیز داده میشود.
۵- موضوع جالب دیگری که از این سنگ‌قبرها میتوان استنباط کرد، حضور زندگی و تحرک در تصویرهاست. در واقع اگر فراموش کنیم که تصاویر مربوط به سنگ قبر است، هیچ‌گونه غم و اندوهی از آنها مشخص نمی‌شود. بانوی بختیاری در میان گل به سمت ما می‌نگرد و طریقه‌ی ایستادنش گونه‌ای از طنازی، اصالت و صلابت را نشان میدهد. مردان در حال انجام وظیفه‌اشان (وظیفه‌ی روزانه‌اشان) هستند و حیوانات در تصاویر هم در حال جهش و دویدن دیده می‌شوند.
۶- بنده با بختیاری‌ها در استان خوزستان بسیار تماس داشته‌ام و می‌دانم که آنها دوست دارند خود را از اعقاب کوروش و سلسله هخامنشیان بدانند و به واقع هم پاسدارهای آداب و رسوم قدیمی ایران‌زمین به شمار می‌روند. با این جملات می‌خواهم توجه شما را به موضوع جالبی جلب کنم. اگر به مقبره‌های شاهان هخامنشی در «نقش رستم» توجه کنید، متوجه می‌شوید که دارای سه بخش است. در بخش پایینی معمولا چیزی وجود ندارد. در بخش میانی مقبره‌ی شاه وجود داشته و در بخش بالایی گونه‌ای از مراسم آیینی و مذهبی شاه روایت شده است. در این تصاویر هم سنگ قبر به سه بخش تقسیم شده. در بخش پایینی فقط نام کسی که این سنگ قبرها را ساخته، آمده است (که در تحلیل ما از این منظر اهمیت چندانی ندارد). در بخش میانی به گونه‌ای شخص متوفی و شخصیت او را می‌بینیم. و در بخش بالایی مذهب و مرامی که متوفی به آن وفادار بوده، مشخص است. می‌خواهم عرض کنم که سنگ قبر بختیاری‌ها تقلیدی است از مزار هخامنشیان که در طول زمان تغییراتی هم در آن رخ داده است.
آرش نورآقایی
دیدگاه‌ها
سلام. ایده جالبی است آرش.. پیشنهاد من راجع به اسم کتاب ” سنگ قبرها چه میگویند؟”است.
…………………………………………………………………………………….
جواب: سلام. مرسی.
سلام
خیلی جالب بود.ممنون
با درود به آرش عزیز. سنگ قبر ها هم مثل شیرهای سنگی در خوزستان غریب مانده اند. طی یک سال گذشته قبرهای جالبی را دیده ام که واقعا شیفته ام کرده است. سنگ هایی که توسط هنرمندان روستایی با خلاقیت نقاشی شده اند. اما حالا سنگ های ساده نشانی از ذوق و سلیقه ندارد. دوست عزیز این سنگ قبرها احتمال زیاد مربوط به دشت سوسن ایذه است. چند روز پیش هم در یکی از روستاهای شمال خوزستان سنگ قبرهای ویژه ای را برای نخستین بار دیدم که برای تو هم جالب خواهد بود. سنگ قبرهایی که دو برابر تابوت ضخامت دارند. بر رو و در کناره آنها نقش هایی وجود داشت.
…………………………………………………………………………………..
جواب: سلام به مجتبی. اول بگو ببینم اون آقا با تو تماس گرفت یا نه؟ دوم، از اطلاعاتی که دادی سپاسگزارم. من احتمالا بارها و بارها باید دوباره با تو خوزستان رو ببینم. شاید پاییز این کار رو انجام بدیم. اگر امکان داره عکس سنگ قبرها رو برام ایمیل کن. شاید مکان این قبرستان در نزدیکی دشت سوسن باشه، درست یادم نیست. به هر حال سپاس.
SALAM TABRIK MIGAM ,,,,AMA AGAR KOMAKI KHASTED MAN HAZERAM AKHE MEAMARI KHOONDAM VA KARAM TAHGHIGHE
………………………………………………………………..
جواب: سلام و سپاس از شما.
به روستای انجدان در
۶۴ کیلومتری شمال خمین، ۳۷ کیلومتری شرق اراک و با همین فاصله از غرب محلات
سفر کن!
اطلاعات خوبی هم از طریق اینترنت می تونی پیدا کنی.
………………………………………………………..
جواب: سلام و سپاس.
سلام و ممنون از این همه انرژی که اینجا می ذارید.
چه ایده خوبی که یک صفحه از بلاگ رو به این اخصاص بدبد، راستش منم یه جورایی مونده بودم با مطالب قبرستونم چی کار کنم. شاید منم این کار رو کردم، شایــــــــد!
به مجتبی گهستونی:
سنگ قبرهای شبیه تابوت که شما ذکر کردید اینجا در حوالی مشهد (دشت توس) هم هست که با زیبایی و مهارت هرچه تمام تر منقوش شده اند و اصولا به دوره صفویه بر می‌گردند. جالب خواهد بود اگه قدمت سنگ های شمال خوزستان هم در همین حدود باشه.
سلام، مثل همیشه زیبا و جالب. واقعاً متشکرم ازتون
…………………………………………..
جواب: سلام. لطف دارید.
با سلام، در یکی از مطالعات خواندم،به دلیل شباهتهای زبانی میان زبان عیلامیها و بختیاری ها ، این احتمال وجود دادر که آنها از اعقاب عیلامیها باشند.
سلام
لینکی رو براتون میذارم که فکر میکنم اطلاعات خوبی در زمینه سنگ های طرح شیر بختیاری ها داشته باشه ( اینکه چرا از طرح شیر استفاده کردند که به قول شما از لقب حضرت علی اومده و غیره)
http://www.iranica.com/articles/lion-tombstones
………………………………………………………
جواب: سلام. سپاس از شما.
یادم رفت تو کامنت قبلی بهتون بگم که ایمیلی رو چند ماه پیش دریافت کردم که عکسی از سنگ قبرهای شهر یا دهی بود تو روسیه یا یکی دیگر از کشورهای حوزه دریای خزر که نقش و نگار داشت و براساس شغل، نحوه فوت و … نقاشی ها انجام شده بود که بسیار جالب بود شاید شما هم اونها رو دیده باشید به هر حال اگه لازم دارید میتونم براتون ایمیل بفرستم.
سلام کار خوبی را شروع کردی اما خیلی محدود و کم ، تقاضا دارم بیشتر در مورد نقوش سنگ قبرها تحقیق و بررسی کنی و به موارد ذکر شده محدود نشی نقوش و نگارها در سنگ قبرها بسیار جالب و قابل تأمل میباشند و بررسی آنها در طول تاریخ و علت استفاده بر روی سنگ قبور می تونه موضوع جالب برای شما باشه. موفق باشید
…………………………………………
جواب: سلام. این تحقیق را ادامه خواهم داد. سپاس.
سلام. عالی بود.تشکر .پایان نامه من بررسی نقوش سنگ قبرهای سلخوقی هستش.ارشد گرافیک دانشگاه تهران ام.از همه عزیزان می خواهم کمکم کنین وهمکاری.ایمیل منmostafanazariii@gmail.com
منتظر پیام و فایل های ارسالی شما دوستان هستم.
……………………………………………………………………………
جواب: سلام به شما. با بنده تماس بگیرید. ۰۹۱۲۳۱۴۴۷۹۵
یادن رفت بگم…اگه راجع به هر دوره ای باشه یا هر منطقه ای باشه همچنان کمک خوبیه.متشکرم.
……………………………………………………………………………
جواب: سلام به شما. با بنده تماس بگیرید. ۰۹۱۲۳۱۴۴۷۹۵
سلام عالی بود
………………………………………………………………………………………………………………………..
جواب: سلام. سپاس.
سلام.
در زمینه مزارهای بختیاری و خصوصا تنوع رنگی آنها به مطالب خوبی اشاره فرمودید ؛ بکاربری رنگ در بنای مزارها را میتوان به مولفه ای از زندگی این مردمان ارتباط داد ؛ یعنی(طی معادله ای نامتعارف و هم ، متعارف!) از روی عنصری که علی الظاهر ، نمادی از “مرگ” و نیستی است ؛ به کشف عنصری از “زندگی” رسید.
دقیقا ! بکاربری رنگ در مزارهای بختیاری ؛ خبر از یک عادت مهم این مردمان می دهد : ” اهمیت دهی ویژه به مقوله ی رنگ ” . عادت – خصلتی که در انتخاب و استفاده از جذبه مند ترین رنگ از میان طیف خیال انگیز رنگها ، خود را نشان میدهد .
بعد ، همینطور که موی مطلب را می شکافیم به دانستنی های بیشتر و جالب تری از زندگی این مردمان می رسیم. دانستنی هایی که از روی نماد “مماتشان” ، درباره ی “حیاتشان” دریافته ایم ( و چه تضاد شور انگیزی را تجربه میکنیم!)
دانسته هایی عام تر چون: قواعدی عرفی که مردمان این قوم ، در مقوله ی رنگ ، در بین خود ابداع کرده و پذیرفته اند. نظیر این قاعده که از سنین کودکی تا جوانی ، از رنگهای درخشنده و روشن ؛ و در میانسالی و پیری از رنگهای مات و تیره در پوشش ( مشهودتر در پوشاک زنان قوم) استفاده میکنند. و هرچند این قاعده ی نانوشته ، کمابیش در بین سایر اقوام و ملل ، پذیرفتنی و قابل اجراست ولیکن شاید آنچه قوم زاگرس نشین را در تعامل با این قاعده ، متمایزتر میکند ؛ وفاداری و پایبندی خاص به این قاعده است.
و ذره ای خاص تر چون این : در اسباب و وسایل زندگی شان ؛ بخصوص مواردی که تولید خودشان است همچون : آویزه ی اسپند دانه ( لوزی شکل ، و دارای ماهیت اعتقادی رفع بلا و چشم زخم ) و آویزی بنام ” شیر دَنگ” ( نواری شکل ؛ با ریشه هایی آویزان ؛ و باوری قشنگ که منجر به بافتش ، توسط بانوی هر سیاه چادر میشود) نیز تنوع رنگی کم نظیری ؛ سراغ گرفتنی ست.
( مطمئنا، گفته های بالا را خود ، واقفید . ولی از آنجا که اهمیت مشاهده ، کمتر از مطالعه نیست ؛ من هم برای یادآوری خودم ، آنچه مشاهده گر بودم را در این فضای انیس ؛ نگاشتم)
سلام ارش عزیز
من میخوام در مورد نماد شناسی روی سنگ قبرها بدونم مثلا طرح شانه و ایینه نماد دفن شدن یک جوان بود.اگر اطلاعاتی دارید یا سایتی میشناسید معرفی کنید.ممنونم
………………………………………………………………………………………………………………..
جواب: سلام. اطلاعات که دارم. اما در این رابطه بهتره حضوری صحبت کنیم.
درود بر شما و خسته نباشید
مطالب بالا بسیار زیبا و جالب هستند و از قضا قبل از دیدن این سایت و آشنایی با مطالب ذکر شده موضوع پایان نامه ارشد اینجانب بروی نماد و نشانه هاو تمثیلات سنگ قبرها می باشد . امیدورام بتوانم از شما در این پروژه کمک بگیرم و مرا راهنمایی بفرمایید.
………………………………………………………………………………………………………………………….
جواب: سلام. با کمال میل در خدمت خواهم بود.
سلام استاد چقدر مطالب جالبی چقدر خوب که این تجربیاتتان را در اختیار دیگران می گذارید
من هم سالهل قبل در روستای مادری به قبرهایی نمادین برخوردم و در اینجا
http://www.e-zarei.blogfa.com/post-13.aspx
مطلب و عکسی از آنها گذاشتم. روستایی است در همدان
………………………………………………………………………………………………………………….
جواب: سلام. وبلاگ شما را دیدم و از اینکه به نمادهای حکاکی شده بر روی قبرها توجه کردید، خیلی خوشحالم. اما راستش از این نمادها که بر روی قبرها دیدید، تقریبا در همه جای ایران هست. اما در مکان هایی از ایران، قبرهایی هست که منحصر به فردند و قابل تامل بیشتر.
بله دقیقا از پست شما متوجه شدم که این نمادها خیلی معمولی است و آن توضیحات و قبرها خیلی خاص تر. تنها از باب شگفتی این را نوشتم و خوشحالی از اینکه کسانی هستند که دقیقتر و موشکانه تر به آن می پردازند.
…………………………………………………………………………………………………………………………
جواب: سلام. امیدوارم همیشه موفق و پیروز باشید.
سلام
بسیار بسیار مطالب جالب و خواندنی بود و اسمش هم بسیار خوبه “نمادهای دیگر سو” ممنون از این همه سخاوت در نشر معلوماتتون
یه نکته ای که من تو این تصاویر دیدم بالاخص همین مورد آخر در سنگ قبرهایی که مربوط به زنان میشه از المان های دینی و مذهبی استفاده نشده و به نظر میاد بیشتر نمادهای اسطوره ای بکار برده شده ” ممکنه این صرفا یه برداشت شخصی باشه ” ولی این برای من بسیار قابل توجه ـه
بازم ممنونم قطعا من بیشتر وقتتون رو خواهم گرفت
……………………………………………………………………………………………………………………….
جواب: سلام. در خدمتم.
سلام آقای نور آقایی
من برای تکمیل پروژه دانشگاه نیاز به مطالبی در باره نمادهایی که بر روی سنگ قبر ها دارم.تا بحال مطالبی جمع آوری کردم اما خب برخی از نمادها هستند که در اکثر سنگ قبرهای قدیمی ایران مشاهده می شود اما مفهوم و معنایه درستی از آنها ارائه نشده.
موضوع من بررسی توصیفی نقوش سنگ قبرهای مجموعه شیخ احمد جام در تربت جام است. بر روی این سنگ قبرها نمادهای متفاوتی است از جمله سرو که در برخی سنگها ساده و برخی دیگر با تزئینات گیاهی خاص ایران همراه شده است.که با توجه به تاریخچه ی این نماد ها در کشورمان ایران می توان حدس زد که چرا این نقوش بر روی سنگها حک شده با مطالعه کتاب در سایه سرو نوشته آقای مهدی تمیزی که همین امسال منتشر شد بیشتر می توان به این موضوع پی برد.
اما نقشهایی بر روی سنگ ها وجود دارند که همه جا هستند اما تعریفی ندارند مثل قیچی.شانه.و… البته با اطلاعات میدانی که از گفته های مردم منطقه جمع آوری کردم متوجه معانی ساده و عامیانه ای شدم.از شما خواهش دارم اگر اطلاعاتی در مورد توصیف این نماد ها و دلیل حک آنها وجود داره بمن کمک کنید تا بتونم تحقیق کامل تری ارائه بدم.
…………………………………………………………………………………………………………………
جواب: سلام. فکر کنم لازمه که حضوری با هم حرف بزنیم. تماس بگیرید ۰۹۱۲۳۱۴۴۷۹۵ تا قرار هماهنگ کنیم. موفق باشید.
با سلام. توسط نشر رسم، کتابی در باره سنگ آرامگاه ها منتشر شده است:
خبر در سایت میراث فرهنگی:
http://www.chn.ir/NSite/FullStory/Video/?Id=108969&Serv=4&SGr=32
ویدئوگرافی در سایت آپارات:
http://www.aparat.com/v/6faZC
……………………………………………………………………………………………………………
جواب: سلام. خیلی هم خوب. سپاس از اطلاع رسانی.
سلام تحقیق خیلی خوبیه منم تشویق شدم در این زمینه تحقیق کنم. کتاب آقای تناولی هم میخونم . امیدوارم یه روز کتاب شما رو در این زمینه بخونم.
………………………………………………………………………………………………………………….
جواب: سلام. امیدوارم موفق باشید.
جناب آقای نور آقایی عرض سلام و ادب دارم خدمتتون من تازه با شما و پژوهشتون آشنا شدم نمیدونم شاید تا به الان پژوهشتون تمام شده باشه ولی در کل بهتون تبریک میگم به خاطر دید زیبایی که دارید. بنده هم دانشجوی کارشناس ارشد باستان شناسی هستم و در حال حاضر دارم روی پایان نامم با موضوع کتیبه های کوفی کار میکنم دنبال کتابهایی با موضوع نمادها هستم اگر لطف کنید و در صورت مطلع بودن کتابی رو بهم معرفی کنید ممنونتون میشم.
…………………………………………………………………………………………………………………………..
جواب: سلام. کتاب های خوبی در رابطه با نمادشناسی در ایران چاپ شده. تماس بگیرید تا بنا به نیازتون خدمتتون معرفی کنم.
سلام ،در برخی مناطق لرستان سنگ قبرهای مربوط ب دهه چهل و پنجاه شمسی با نقش آینه و شانه و گاهی قیچی دیدم ،آیا این پیشینه تاریخی دارند یا مربوط ب همون برهه هستند
………………………………………………………………………………………………………………………………..
جواب: سلام. دقیقا جواب سوال شما رو نمی دونم.
با سلام مجدد،من کارشناس معماری هستم و در دانشگاه علوم پزشکی شاغلم ،،ولی علاقه زیادی ب باستان شناسی دارم ب نظرشما اگر برای ارشد این رشته رو بخونم امکان این ک در پروژه های تحقیقی و پژوهشی و یا حتی سایت های باستان شناسی فعالیت داشته باشم هست؟منظورم اینه ک بازار کاری این رشته چطور هست(ن لزوما از لحاظ اقتصادی)
………………………………………………………………………………………………………………………………..
جواب: سلام. راستش من فرد کناسبی برای جواب دادن به سوال شما نیستم. باید از یک باستان شناس بپرسید و زندگی و آینده خودتون رو مد نظر قرار بدید. موفق باشید.
سلام دوباره
برگشت به پاسخ شما در این جمله: وبلاگ شما را دیدم و از اینکه به نمادهای حکاکی شده بر روی قبرها توجه کردید،
بهتر است به جای حکاکی شده، نقر شده بیاید، از آن بهتر کنده شده است.
همچنین در این لینک نام کتاب‌های بسیاری را که از اتفاق در همین دهه اخیر درباره موضوع گور‌نگاره‌های ایران منتشر شده‌اند می‌توانید ببینید.
http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/bibliographicSimpleSearchProcess.do?simpleSearch.value=%DA%AF%D9%88%D8%B1%E2%80%8C%D9%86%D8%A8%D8%B4%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7+–+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86–&bibliographicLimitQueryBuilder.biblioDocType=BF&command=I&simpleSearch.tokenized=true&classType=0&pageStatus=0&bibliographicLimitQueryBuilder.useDateRange=null&bibliographicLimitQueryBuilder.year=&documentType=
……………………………………………………………………………………………………………………………………
جواب: سلام. سپاس از لطفتون.
خواندم ، کیف کردم و یاد گرفتم.
رنگی بودن سنگ قبرها و جدا شدن از سیاه و سفید و خاکستری سنگ قبرها به شدت برام جالب بود.
………………………………………………………………………………………………………….
جواب: سلام. ارادت.