اعداد در میان زرتشتیان (بر اساس کتاب بندهش)

همانند دیگر مذاهب، در میان زرتشتیان نیز اعداد نقش ویژه‌ی خود را دارند. در این نوشتار تنها به برخی از این اعداد (۳و۵و۶و۷و۱۲و۳۰و… ) اشاره می‌شود.

دوران جهانی دوازده هزار ساله:

دوازده هزار سال عمر مفروض جهان با دوازده اختر ارتباط دارند، به طوری‌که هر اختری یک هزار سال، به ترتیب بروج دوازده‌گانه، حکومت می‌کند. این دوره با بره (حمل) شروع می‌شود و با ماهی (حوت) به پایان می‌رسد. این سال شمار دوازده هزار ساله به قرار زیر در بندهش ذکر شده است:

چنین گوید به دین که سه هزار سال هستی مینوی بود که آفرینش بی‌اندیشه و بی‌جنبش و نابسودنی بود که هزاره خدایی بره، گاو و دوپیکر بود.

سه هزار سال کیومرث را با گاو، هستی بی‌پتیاره (بی مهاجم و بدون بدی) بود که هزاره خدایی خرچنگ، شیر و خوشه بود.

چون هزاره خدایی به ترازو آمد، اهریمن درتاخت.

پس هزاره خدایی به کژدم آمد و ضحاک یک هزار سال پادشاهی کرد.

پس هزاره خدایی به نیمسب (قوس) آمد.

پس هزاره خدایی به بز آمد، زرتشت اسپیتمان به پیامبری از دادار هرمزد به گشتاسب شاه آمد.

در هزاره دلو، اوشیدر ظهور خواهد کرد.

در هزاره ماهی اوشیدر ماه خواهد آمد و سپس هزاره سوشیانس آغاز شود که پنجاه و هفت سال بود.

 

هفت موجود اهورایی؛ هرمزد و شش امشاسپند:

او (هرمزد) نخست امشاسپندان را آفرید به شش بن؛ سپس دیگر، آن هفتمین خود هرمزد بود. از امشاسپندان نخست بهمن را فراز آفرید، سپس اردیبهشت، سپس شهریور، سپس سپندارمذ، سپس خرداد و امرداد را آفرید، هفتم خود هرمزد بود.

 

هفت موجود اهریمنی؛ اهریمن و شش دیو:

اهریمن بدان پتیارگی، از کماله دیوان، نخست اکومن را فراز ساخت، سپس اندر، سپس ساوول، سپس ناگهیس، سپس ترومد، سپس تریر و زریر، سپس دیگر دیوان، هفتم خود اهریمن بود.

 

هفت آفرینش مادی؛ هرمزد و شش آفریدگان مادی:

از آفریدگان مادی، نخست آسمان، دیگر آب، سدیگر زمین، چهارم گیاه، پنجم گوسفند، ششم مردم و هفتم خود هرمزد بود.

توضیح: می‌بینیم که هرمزد هم در آفرینش امشاسپندان (آفریدگان مینوی) دیده می‌شود و هم در آفرینش مادی. چرا که بنا به بندهش داریم: هرمزد هر دو است: نخست مینو، سپس مادی.

 

در جای دیگر آمده است که، او (هرمزد) آفرینش مادی را به هفت بخش آفرید: نخست آسمان، دیگر آب، سدیگر زمین، چهارم گیاه، پنجم گوسفند، ششم مردم و هفتم آتش که درخشش او از روشنی بیکران، جای هرمزد است.

 

سی روز در هر ماه و نام آن‌ها:

نام آن سی روز که بر ماه‌ها نهاده شده، این است: ۱- هرمزد، ۲- بهمن،

۳- اردیبهشت، ۴- شهریور، ۵- سپندارمذ، ۶- خرداد، ۷- امرداد، ۸- دی، ۹- آذر، ۱۰- آبان، ۱۱- خور، ۱۲- ماه، ۱۳- تیر، ۱۴- گوش، ۱۵- دی، ۱۶- مهر، ۱۷- سروش، ۱۸- رشن، ۱۹- فروردین، ۲۰- بهرام، ۲۱- رام، ۲۲- باد، ۲۳- دی، ۲۴- دین، ۲۵- ارد، ۲۶- اشتاد، ۲۷- آسمان، ۲۸- زامیاد، ۲۹- ماراسپند، ۳۰- انغزان.

 

هرمزد نام سی امشاسپند را بدان سی روز چنین نهاد که:

نخست هرمزد است، سپس شش امشاسپند، که می‌شود هفت.

هشتم دی که دادار است، سپس شش امشاسپند که می‌شود هفت.

هشتم دی که دادار است، سپس هفت امشاسپند که می‌شود هشت.

نهم دی که دادار است، سپس هفت امشاسند که می‌شود هشت.

چنان که نام خویش را به چهار جای در ماه‌ها جای داد. هرمزد و آن سه دی، یکی نام، یکی گاه، یکی دین، یکی زمان است که همیشه بوده‌اند.

 

دوازده ماه و نام آن‌ها:

آن دوازده ماه را نام از همان امشاسپندان است: فروردین ماه، اردیبهشت ماه، خرداد ماه، تیرماه، امرداد ماه، شهریور ماه، مهر ماه، آبان ماه، آذر ماه، دی ماه، بهمن ماه، سپندارمذ (اسفند) ماه.

 

شش گاهنبار:

او (هرمزد) این شش آفرینش را به شش گاه گاهنبار بیافرید، به سالی که سیصد و شصت و پنج روز به شمار است، و دوازده ماه، هر ماهی سی روز و یک ماه سی و پنج روز. بر هر روز نام امشاسپندی نهاده شد.

۱- نخست آسمان را آفرید به چهل روز که از روز هرمزد، ماه فروردین تا روز آبان، ماه اردیبهشت است. پنج روز درنگ کرد. آن پنج روز گاهنبار و آن را نام مدیوزرم medyozaem است.

۲- دیگر، آب را آفرید به پنجاه و پنج روز که از روز مهر، ماه اردیبهشت است تا روز آبان، ماه تیر، پنج روز درنگ کرد تا روز دی به مهر. آن پنج روز گاهنبار و آن را نام مدیوشم medyosam.

۳- سدیگر، زمین را به هفتاد روز آفرید که از روز مهر، ماه تیر تا روز ارد، ماه شهریور است. آن پنج روز را درنگ کرد تا روز انغزان، آن پنج روز گاهنبار و او را نام پدیشهه    pedishah است.

۴- چهارم گیاه را آفرید به بیست و پنج روز، که از روز هرمزد ماه مهر تا روز ارد است. پنج روز درنگ کرد تا روز انغزان. آن پنج روز گاهنبار و او را نام ایاسریم ayasrim است.

۵- پنچم گوسفند را آفرید به هفتاد و پنج روز که از روز هرمزد، ماه آبان، تا روز دی به مهر،‌ ماه دی است. پنج روز درنگ کرد تا روز بهرام. آن پنج روز گاهنبار و او را نام مدیاریم medyarim است.

۶- ششم، مردم را آفرید که کیومرث است، به هفتاد روز که از روز رام، ماه دی، تا روز انغزان، ماه سپندارمذ است. پنج روز درنگ کرد تا روز وهیشتوئیشت wahistoist گاه. آن پنج روز گاهنبار است که آن پنج روز تروفته است که دزدیده خوانند، او را نام همسپهمدیم hmspsmdym است.

 

پنج روز پنجه‌ی نیکو:

نام آن پنج روز که تروفته است، که پنج گاه گاهانی است، که پنجه‌ی نیکو خوانند، به صورت دینی این است: اهونوید ahunawed گاه، اوشتوید ustawed گاه، اسپندومد spandomed گاه، وهوشهر wahusahr گاه، وهیشتوئیشت wahistoist گاه.

 

دوازده اختر و بیست و هفت منزل قمر:

چون او (هرمزد) نخست سپهر را آفرید، ستارگان اختری را بر آن گمارد که مایه‌ور این دوازده اخترند که ایشان را نام، بره، گاو، دو پیکر، خرچنگ، شیر، خوشه، ترازو، کژدم، نیمسب، بز، دلو و ماهی است، که ایشان را در برشماری منازل قمر، تقسیم به بیست و هفت است، که ایشان را نام این است: پدیسپر، پیش پرویز، پرویز، پییگ، بزیسر، بشن، رخوت، تریشگ، ازرگ، نخو، میان، اودم، ماشاهه، اسپور، هوسرو، سروی، ور، دل، درفشه، ورنت، گا، یوغ، موری، بنزه، کهت‌سر، کهت میان و کهت.

 

تعداد ستارگان خرد:

برای هر اختری از ایشان، شش هزار هزار و چهارصد و هشتاد (۶۴۸۰۰۰۰) ستاره‌ی خرد به یاری فراز آفریده شد.

 

چهار سپاهبدان آسمان:

بر ان اختران، چهار سپاهبد به چهار سوی گمارده شد. سپاهبدی بر آن سپاهبدان گمارده شد. چنین گوید که تیشتر سپاهبد شرق، سدویس سپاهبد نیمروز، ونند سپاهبد غرب، هفتورنگ سپاهبد شمال، میخ‌گاه، که میخ میان آسمانش خوانند، سپاهبدان سپاهبد.

 

هفت پایه آسمان:

آسمان را هفت پایه است: نخست ابر پایه، دیگر سپهر اختران، سدیگر ستارگان نیامیزنده، چهارم بهشت که ماه بدان پایه ایستد، پنجم گرودمان که انغز روشن خوانده شود و خورشید بدان پایه ایستد، ششم گاه امشاسپندان، هفتم روشنی بیکران که جای هرمزد است.

 

هرمزد و سه همکارانش:

نخست از مینویان هرمزد است. او را همکار آن سه دی‌اند. یکی گاه، یکی دین و یکی زمان.

 

پنج بخش مردمان:

او (هرمزد) مردم را به پنج بخش فراز آفرید: تن، جان، روان، آیینه ewenag و فروهر.

 

رابطه‌ی هفت آفریدگان مینوی و آفریدگان مادی با یکدیگر:

هرمزد از جهان مادی، بن مردم را به خویش گرفت، بهمن از آفرینش مادی، انواع گوسفند را به خویش پذیرفت، اردیبهشت از آفرینش مادی آتش را به خویش پذیرفت، شهریور از آفرینش مادی فلز را به خویش گرفت، سپندارمذ از آفرینش مادی، زمین را به خویش پذیرفت، خرداد از آفرینش مادی آب را به خویش پذیرفت، امرداد از آفرینش مادی، گیاه را به خویش پذیرفت.

 

پنج هنگام روز:

او روز را نیز به طور متوسط، هر یک به پنج هنگام بخش کرد، بر هر هنگامی مینوئی گمارد، چنان‌که بامدادگاه را هاون havan مینو، نیمروزگاه را رپیهوین rapihawin مینو، ایواره گاه ewarag (غروب) را اوزیرین uzerin مینو، ابادیاون گاه abadyawan را ایوی سروسریم ebsrusrim مینو، اوشهین گاه usahin  را اوشهین مینو به خویشی دارند.

او اینان را نیز به همکاری امشاسپندان و ایزدان بخش کرد، زیرا هاون را به مهر، رپیهوین را به اردیبهشت، اوزیرین را به برزیزد، ایوی سروسریم را به فروهرهای پرهیزگاران و بهرام، اوشهین را به سروش و رشن برای همکاری گماشت.

 

البرز و ارتباط آن با اعداد:

کوه البرز پیرامون جهان، کوه تیرگ میان جهان است. تیرگ البرز آن است که خورشید، ماه و ستارگان از پس او باز می‌گردند، زیرا بر البرز یک‌صد و هشتاد روزن است به خراسان و یک‌صد و هشتاد به خاوران. خورشید هر روز به روزنی در آید و به روزنی شود و ماه و اختران و نیز اباختران را همه بند و حرکت بدو است. هر روز بر سه کشور و نیم همی ‌تابد.

البرز تا به سر رسیدن هشت‌صد سال می‌رست. دویست سال تا به ستاره پایه، دویست سال تا به ماه پایه، دویست سال تا به خورشید پایه، دویست سال تا به بالای آسمان.

 

هفت کشور:

گوید در دین که زمین سی وسه نوع است. هنگامی که تیشتر آن باران ساخت که دریاها از او پدید آمدند، زمین را همه جای نم بگرفت، به هفت پاره بگسست، دارای زیر و زبر و بلندی و نشیب شد. پاره‌ای به اندازه‌ی نیمه‌ای در میان و شش پاره‌ی دیگر پیرامون آن قرار گرفت. آن شش پاره به اندازه‌ی خونیرس است، او آن‌ها را کشور نام نهاد، زیرا ایشان را مرز ببود، چنان‌که پاره‌ای را که به ناحیه‌ی خراسان است کشور ارزه، پاره‌ای را که به ناحیه‌ی خاوران است کشور سوه، دو پاره را که به ناحیه نیمروز است کشور فرددفش و ویددفش، دو پاره را که به ناحیه اباختر است کشور وروبرشن و وروجرشن خوانند. آن را که میان ایشان و به اندازه ایشان است، خونیرس خوانند.

از این هفت کشور، همه گونه نیکی در خونیرس بیشتر آفریده شد.

 

گونه‌های آتش:

در دین گوید که پنج گونه آتش آفریده شده است که آتش بری سوه berezi savah، آتش هوفریان vohu fryana، آتش اوروازشت urvazista، آتش وازشت vazista و آتش اسپنیشت spenista است.

سه آتش را که عبارتند از آذر فرنبغ، آذر گشنسب و آذر برزین مهر، هرمزد در آغاز آفرینش، چون سه فره، به پاسبانی جهان فراز آفرید.

 

گردآورنده: آرش نورآقایی

 

 

منبع:

بندهش / فرنبغ دادگی؛ گزارنده مهرداد بهار، تهران، توس، ۱۳۷۸