پیر شالیار

بر حسب قولی که چند ماه پیش تر داده بودم، می بایستی در زمان مراسم “پیر شالیار” در زمستان ۹۳ خودم را به روستای “اورامان تخت” برسانم تا دو دوست و توریست استرالیایی را همراهی کنم. عکس های زیر متعلق به همان سفر است. مطالبی که در اینجا استفاده شده، بخش خیلی کوتاهی از نوشته ها و تحقیقات آقای “مصطفی طاهری” است. ایشان قرار است که مطالب گردآوری کرده خودشان را در قالب کتابی با عنوان “اطلس مردم شناسی روستای اورمان تخت” چاپ کنند. برای ایشان که مردی مهربان و خوش طینت است آرزوی موفقیت می‌کنم:

…………………………………………………………………

روستای تاریخی اورامان تخت از توابع شهرستان سروآباد در ۶۰ کیلو متری جنوب شهر مریوان میان سلسله کوههای تخت و شاهو و کوسالان و گردنه پیر رستم قرار گرفته است که از جنوب به شهرستان پاوه از شمال به شهر مریوان از غرب به سلسله کوه های تخت و از شرق به شهر سروآباد منتهی می‌شود.

وجه تسمیه‌‌ی اورامان معناهای متعددی را در بر می گیرد که در ذیل به چند نمونه از آنها  اشاره می‌شود.

با توجه به معنای لفظ به لفظ لغت هه ورامان در لهجه‌ی محلی کلمه هه ورامان ترکیبی از  هه ور hewr که به معنی برآمدگی و ارتفاع و امان به معنی بالا آمدن می‌باشد که ترکیب آن به معنای جایی بلند که از اطرافش بلند تر است می‌باشد.

وجه تسمیه بر اساس اعتقاد اهالی روستا: از آنجایی که اورامان در قدیم زندان اسکندر بوده است می‌گویند: در آن زمان یک نفر از دیگر مناطق کردستان به این زندان تبعید و منتقل می‌شود گویند آن فرد یعنی فرد تبعید شده اورامی‌ زبان بوده و از شدت رنج و گرسنگی در زندان فریاد می‌کشد اورامان auraman  یعنی گرسنه ایم و از آن زمان تا اکنون نام این روستا اورامان بوده است که به معنای گرسنه ایم می‌باشد.

نظر نگارنده (آقای مصطفی طاهری): در دیوان شعر صیدی که قدمتی ۱۶۰ساله دارد اسم روستا به صورت ئورومون awrwmwn آمده است ئه‌ز ئورومون awrwmwn مکانم بی ولائم سه رو پیری خوای که رده‌ن خه لائم. بطور یقین در قدیم و قبل از صیدی اهالی، روستای خود را به این نام (ئورومون) صدا کرده اند که ۹۹% به کلمه اورامان نزدیک می‌باشد و با این سند معنای درست کلمه اورامان همان آتش پناهم ده می‌باشد که بر اسا معنا شناختی به دوران زرتشت بر می‌گردد.

روستای اورامان تخت در یک تقسیم بندی کلی به دو محله و یا دو قسمت مجزا بنام‌های سه رده‌گا serdega و به ن ده گا bendega تقسیم می‌شود که هر یک از این قسمت‌ها خود به محله های مختلفی تقسیم می‌شود.

کوه های اورامان تخت: سلسله کوههای تخت که در غرب روستا قرار دارند – سلسله کوههای کوسالان که درشرق روستا قرار دارند – کوه پیر رستم که در شمال واقع شده است.

زمان و معرفی سلسله مراسم‌های سنتی اورامان:

در گذشته مراسم پیرشالیار را با حرکت خورشید حساب می‌کردند به طوری که هرگاه خورشید در قسمتی از کوه مشرف به روستای اورامان تخت (کوه تخت) که آنها نشانه کرده بودند؛‌ غروب می‌کرد مراسم جشن «پیرشالیار» اعلام می‌شد این زمان تقریباً برابر با ۱۵ بهمن ماه (چهل و پنجمین روز زمستان) است. در حال حاضر نزدیک ترین جمعه به ۱۵ بهمن ماه در نظر گرفته می‌شود و چهارشنبه قبل از آن روز آغاز مراسم است انتخاب و اعلام این روز آغاز مراسم است. انتخاب و اعلام این روز برعهده متولی پیرشالیار است و بدون مشورت با دیگران این تصمیم گرفته می‌شود.

اولین مراسم: مراسم خبر می‌باشد که یک هفته قبل از شروع مراسم یعنی در روز پنج شنبه،‌ در هفته اول و بهمن ماه (حدود روزهای ۷و ۸ بهمن ماه بطور نوسان) در ساعت ۴ بعد از ظهر همان روز یعنی پنج شنبه شروع می‌شود در این مراسم گردوهای باغ پیرشالیار که توسط متولی پیرشالیار جمع آوری شده اند در آن روز در بین اهالی روستا تقسیم می‌شود این مراسم در حقیقت کارت دعوت برای مراسم می‌باشد.

پنج روز بعد از مراسم خبر یعنی در غروب سه شنبه : کوته کوته kwte kwte انجام می‌شود و فردای آن روز یعنی در سحرگاه چهارشنبه از ساعت ۴ صبح تا ساعت ۷ صبح مراسم کلاروچنی kelaurwcne برگزار می‌شود. بعد از کلاروچنی یعنی در ساعت ۸ همان روز چهارشنبه مراسم اصلی با ذبح و قربانی کردن حیوانات آغاز می‌شود و مراسم اصلی دو روز یعنی در فاصله روز های چهارشنبه و پنج شنبه به طول می‌انجامد.

مراسم شب نیشت: بعد از برگزاری مراسم اصلی در غروب پنج شنبه یا شب جمعه مراسم شب نیشت در فاصله دو شیفت (از ساعت ۵ الی ۹ شب برای مردان و از ۹ تا ۱۱ شب برای زنان ) برگزار می‌شود.

یک هفته بعد از آن یعنی در روز جمعه آخرین مراسم یعنی مراسم تربی terbi برگزار می‌شود.

نمایی از رقص دراویش

همان

همان

همان

بدون شرح

رقص دراویش در میان روستا

همان

بدون شرح

بدون شرح

بدون شرح

دف زنی در مکان موسوم به جلوی خانه “پیر شالیار” در میان روستا

بخشی از مراسم رقص دراویش

بدون شرح

نمایی از مقبره “پیر شالیار”

نمایی از روستای “اروامان تخت”

نمایی از مزارع روستا که مثل خود روستا در شیب قرار گرفته

نمایی از رودخانه روستا که در ته دره جریان دارد.

بدون شرح

بدون شرح

“آری” (یکی از توریست های استرالیایی)

“اِلین” (همسر آری)

بدون شرح

نمایی از مسجد روستا و جمعیتی که برای شرکت در مراسم رقص دروایش راهی مکان جمع شدن هستند.

مردم برای دیدن مراسم رقص دراویش جمع شده اند.

نمایی از مراسم نهایی

همان

بدون شرح

مردی که در آن میان و در زمان مراسم رقص، از خودش فیلم می گیرد.

چندین گروه فیلمبرداری در طی مراسم از “آرین” و “الین” فیلم تهیه کردند.

دیدگاه‌ها

  1. مریم

    چه عکسهایی!! حال و هوای سیدخلیل و تنبور …
    ……………………………………………………………………………………………………………………….
    جواب: سلام. اوهوم.

  2. خاطره

    بیصبرانه منتظر گزارش پیرشالیار اورامانات هستم.
    یکی از ارزوهام دیدنه این مراسمه اما اونجور که میدونم خانم ها اجازه رفتن در مراسم رو ندارن.
    ……………………………………………………………………………………………………………………….
    جواب: سلام. در مراسم عمومی خانم ها هم حضور دارند.

  3. کاوه انصاری

    مزسی آرش
    در موردش تحقیق کردم و خوندم و چیز جدید یاد گرفتم،
    ……………………………………………………………………………………………………………………….
    جواب: سلام. زنده باد.

  4. محمد

    سلام
    گردهمایی یارسان در بابایادگار در کوه‌های دالاهو (فکر میکنم ۱۰ مهر هر سال) و آیین سالگرد درگذشت مرحوم عالی‌نژاد (اواخر آبان) هم گرچه قدمت مراسم پیر شالیار را ندارند اما فوق‌العاده دیدنی هستند. و مراسم زیباتری هم همه‌ساله، ۱۴ تا ۱۶ آبان در روستای توتشامی در بخش گهواره شهرستان دالاهو استان کرمانشاه برگزار می‌شود که بنظر من از باقی این مراسم بسیار زیباتر است. در مراسم اخیر،‌ مردم یارسان دسته دسته از نفاط مختلف ایران (البته اکثرا مردم کرمانشاه) به حضور رهبر معنوی خودشان، جناب سید نصرالدین حیدری می‌رسند و عید یاری (خاوندگار) را به ایشان تبریک می‌گویند. زیبایی این مراسم در خواندن سرودهای مذهبی به‌صورت دسته‌جمعی توسط گروه‌های مردمی است که خودشان را به روستا رسانده‌اند. و به این ترتیب است که معمولا یک یا دو نفر تنبور نواز به همراه فردی کلام خوان (در واقع همان تک‌خوان سرودهای مذهبی که به زبان کردی است) در پیشاپیش گروه قرار می‌گیرند و گروه هم به دنبال آن‌ها سرودها را تکرار می‌کنند تا که به تکیه حیدری برسند و عید را تبریک بگویند.
    ……………………………………………………………………………………………………………………………………………
    جواب: سلام. سپاس از اطلاعاتی که ارائه کردید.

  5. دخترشجاع

    سلام بر جناب آرش عزیز
    من با اینکه پارسال به این روستا سفر کرده بودم ولی در مورد این مراسم اطلاعی نداشتم
    سپاس از شما
    ……………………………………………………………………………………………………………………………………
    جواب: سلام. خواهش می کنم.

  6. نغمه

    سلام خدا قوت
    زبان سنگری خیلی شبیه به این زبونه و از محققانی که به اورامان سفر کردند شنیدم که زنانی از سنگسر با مردان اورامانی ازدواج کردند.
    …………………………………………………………………………………………………………………………
    جواب: سلام. فکر کنم همه چیز آخرش به سنگسر برمیگرده.

  7. مریم ناوی

    سلام استاد
    این همون زوجی نبودن که سفر استرالیا رفتی خونشون؟ می گفتی خیلی شادن؟ و این که شاد هستن یعنی چه؟
    ………………………………………………………………………………………………………………………….
    جواب: سلام. بله، همون دو نفر هستند. یعنی انرژی زندگی و یادگرفتن و یاد دادن دارند.

  8. Masi

    برای من بی نهایت جالب بود، ممنون که ثبتش کردین اینجا.
    از اینکه این همه مراسم و مکان و فرهنگ داریم و من خیلی ازشون نمیدونم خیلی خجالت کشیدم.
    ……………………………………………………………………………………………
    جواب: سلام. زنده باشید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *