کارگاه آموزشی «ژورنالیسم سفر» برگزار شد
همزمان با برگزاری هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری و صنایع وابسته فرصتی دست داد تا به همت دفتر مطالعات، آموزش و برنامه‌ریزی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به اهمیت «ژورنابیسم سفر» پرداخته شود. این برنامه در بعدازظهر چهارشنبه ۲۴ بهمن‌ماه ۱۴۰۳ با همکاری آرش نورآقایی، مدیرمسئول فصلنامهٔ میراث و گردشگری گیلگمش و نشر نوسده اجرا شد.
نورآقایی در مقدمۀ این نشست از علاقهٔ خود به نوشتن از سفر و سابقهٔ خبرنگاری‌اش گفت. ایجاد پلتفرم‌های آنلاین نظیر وبلاگ‌ها را از دو دههٔ قبل همزمان با رشد صنعت گردشگری یادآوری کرد و به سابقهٔ برگزاری سه دوره جشنوارهٔ سفرنگاری ناصرخسرو قبادیانی و برگزاری سه جشنوارهٔ سفرنگاری از مجموعهٔ etravelgram با فراگیر شدن شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد.
مدیرمسئول مجلهٔ گیلگمش در ادامه از عدم تکافوی محتوایی منابع راهنمایی سفر (Travel Guide) در شرایط حاضر گفت؛ به اهمیت ژورنالیسم سفر توجه داد و خبر از انتشار کتابی با این عنوان به شرح ادامه داد:
Pirolli Brayan, Travel Journalism: informing tourists in the Digital Age
این گفتار با ارائۀ اهم موارد مطرح‌شده در این کتاب ادامه یافت.
نورآقایی از الزام روزنامه‌نگاری در حوزهٔ سفر گفت. به گفتهٔ او علیرغم تولید محتوا در پلتفرم‌هایی نظیر TripAdvisor و lonely planet و حتی با امکان استفاده از هوش مصنوعی، توجه به نتایج عملکرد آنها از ابعاد مختلف اهمیت دارد. به گفتهٔ نورآقایی در این کتاب، کارآیی خبرگزاری‌ها، توجیه اقتصادی آنها، شفافیت اطلاعات مندرج، تأثیر رانت و هدایای سفارش‌دهندگان اخبار و مواردی از این دست مطرح شده‌است.
محتوای این کتاب بعد از مصاحبه با ده‌ها خبرنگار از سراسر دنیا تهیه شده و بر نوشتن از سفر در عصر دیجیتال متمرکز است.
بر اساس یکی از مطالب مندرج در این کتاب، در مقابلۀ بین اخبار فضای مجازی و پلتفرم‌های آنلاین و فارغ از همۀ نقصان‌های موجود، در دوره‌ای که عنوان «تحول دیجیتال» (digital transformation) اهمیت پیدا کرده است، در سال ۲۰۰۴ گزارش‌هایی در مطبوعات فرانسه فاش کرد که هر سال حدود ۱۰۰ بازدیدکنندۀ ژاپنی در سفر به پایتخت فرانسه دچار آنچه که به «سندرم پاریس» معروف شده است، می‌شوند. این سندرم نوعی از شوک فرهنگی شدید است که علائم آن با افسردگی آغاز می‌شود و گاهی به تلاش برای خودکشی و بستری شدن در بیمارستان منجر می‌شود.
نورآقایی هم‌چنین به سندروم‌های فلورانس، استکهلم و اورشلیم اشاره کرد.
آرش نورآقایی در بخش بعدی از سابقهٔ انتشار محتوای راهنمای سفر گفت او یادآور شد که شرکت توماس
کوک در سال ۱۸۵۱ اولین راهنمای سفر را منتشر کرده‌است در حالیکه حوالی سال ۱۳۸۸ شمسی (حدود ۱۵۰ سال بعد از آن) در ایران هنوز برای درج اخبار میراث و گردشگری در روزنامه‌ها و مجلات پرتیراژ کشور خبرنگار خبره نداشتیم.
ایشان در ادامه از سهم ۳۰درصدی بازاریابی دیجیتال در حوزۀ بازاریابی در جهان و اثرمندی مدل‌های مالی و راهکارهایی چون همکاری اینفلوئنسرها در آن گفت؛ از نقشی که گاه می‌تواند به طور غیراخلافی و کاذب موجب جلب مخاطب/ مشتری شده یا مشابه آنچه در مورد پل عشاق پاریس رخ داد، ناجیِ جاذبهٔ گردشگری شود.
او در ادامه از فلسفهٔ تبلیغات برای جذب گردشگر در بخش Museum Quarter شهر استکهلم با المان
I amsterdam گفت؛ همان که در قالب I love (destination) به طور فزاینده‌ای به ویژه در ایران فراگیر شد حال آنکه نه تنها این طرح پس از مدتی به دلیل مدیریت مقصد و ظرفیت بُرد گردشگر در استکهلم، از حیز انتفاع خارج شده بود بلکه با کاهش بزه در منطقۀ پرگردشگر، امنیت بیشتری در شهر برقرار شده بود.
نورآقایی یادآور شد که تا مصداقی برای کاهش بزهکاری، افزایش امنیت، بهبود محیط زیست، بهبود اقتصاد و… در مقصد وجود نداشته باشد نمی‌توان ادعای رونق گردشگری داشت.
مدیرمسئول انتشارات نوسده هم‌چنین نقش روزنامه‌نگاران حرفه‌ای را به دلیل آگاهی در حوزهٔ تخصصی خود در شفافیت وضع موجود پراهمیت و محتوای منتشرشدهٔ آنها را قابل اعتماد دانست و از این رو سفر با غیرحرفه‌ای‌ها را نیز به دلیل فقدان تخصص آنها مشکل‌ساز خواند. نورآقایی اذعان داشت از آنجا که در کشور روزنامه‌نگار حرفه‌ایِ سفر چندان رشد داده نشده چنین مقایسه‌ای هم در حال حاضر میسر نیست.
وی در ادامه توجه داد که فضای مجازی به دلیل وجود تنوع و تضاد عقاید، منبع الهام است و البته نباید منبع تقلید باشد. نورآقایی در این بخش از تجربهٔ شرکت توماس کوک در تحلیل نظرات مسافرانش گفت و از توجه آن شرکت به شکایات هرچند زیاده‌خواهانۀ آنها تعریف کرد. او تذکر داد که سواد مسافر می‌تواند به دلیل موارد محقق‌نشدۀ سفر اعتراض تولید کند. ایشان هم‌چنین از اهمیت ادب سفر در کنار سواد گفت و تأکید کرد که روژنامه‌نگاری سفر موجب تقویت سواد و ادب سفر خواهد شد.
نورآقایی توجه به جزییات و معانی را نتیجهٔ آموختن سواد و ادب سفر دانست و موضوعات فلسفه و تاریخ هنر و چیستی جاذبه‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها را از این مقوله معرفی کرد.
به گمان او محتوای مجلات داخلی ایرلاین‌های کشور از جمله مواردی هستند که کاستی‌های ما را در ژورنالیسم سفر نمایان می‌کنند.
نورآقایی گفت که تاریخ سفر با تاریخ نوشتن برای سفر در ارتباط است؛ اولین نوشتن‌ها از سفر برای خود نویسنده به عنوان مخاطب انجام می‌شده، بعدتر برای نزدیکان و پس از آن نوشتن سفرنامه برای دیگران آغاز شده‌است. به گفتهٔ وی اولین کتاب در مورد آداب سفر برای مسافر مرفه اروپایی در قرن ۱۸ میلادی نوشته شده و این مبحث پس از آن توسعه یافته است، شغل راهنمای سفر در اواخر قرن ۱۹ میلادی شکل می‌گیرد و در ابتدای قرن ۲۱ دیجیتالیسم سفر شروع می‌شود و ما در دوران گذار هستیم.
در دنیای امروز که از هر هفت نفر در دنیا، یک نفر سفر می‌کند، از هر ده شغل، یکی در حوزهٔ گردشگری است،
از لحاظ فلسفی هم در منابعی مثل کتاب هنر سیر و سفر آلن دو باتن به مقولهٔ گردشگری پرداخته می‌شود، حتی سفر به اندازهٔ کتاب، منبع آگاهی شناخته شده و در مگامدیاها یک پدیده شناخته می‌شود، ما هنوز به آن توجه تکرده‌ایم.
سفر در واقع بخشی از سبک زندگی و نوعی از روش‌های گذران اوقات فراغت است و با اقتصاد و سیاست و صنایع مختلف در ارتباط است، اثرلت فرهنگی-اجتماعی مختلف دارد و در جامعهٔ ایرانی هنوز به قدر یک پدیدهٔ نوظهور به آن پرداخته نشده‌است.
آرش نورآقایی در بخش بعدی از تاریخِ نوشتن برای سفر گفت؛ او از اولین مسافر تاریخ، گیلگمش و اولین سفرنامه، الواح منتسب به او یاد کرد، از تاریخ‌نگاریِ هرودوت و هومر گفت و به ژنرال مصری Harkhuf اشاره کرد که حدود ۴۰۰۰ سال پیش به خط هیروگلیف، گزارش سفر خود را از مصر به فرعون زمان تقدیم کرده‌است. وی هم‌چنین از سفرنامه‌نویسی در دوران مدرن و تزریق روح سفر به سفرنامه‌ها به ویژه در دوران شکوفایی ادبی انگلستان گفت؛ همان چیزی که خواننده را به تأمل وامی‌داشت و در عصر دیجیتالیسم گاه مغفول می‌ماند.
نورآقایی در ادامه از اهمیت آگاه و مجرب بودن ژورنالیستِ سفر گفت، از اینکه باید اهل سفر باشد و بتواند با روابط عمومی سازمانهای ذیربط تعامل برقرار کند.
این کارگاه آموزشی با قدردانی از عوامل برگزارکننده و حضور مخاطبین پایان یافت.
ایشان هم‌چنین از لزوم ارزیابی نتایج فم‌تورها و آوردهٔ مالی آنها گقت و پرداختن به چنین مواردی را از جمله وظایف خبرنگاران سفر دانست.
انتخاب خدمات بر اساس امتیازات پلتفرم‌های سفر و شبکه‌های اجتماعی موضوع دیگر این گفتار بود.
نورآقایی انتخاب محصول/خدمت بر اساس نظرات مشتریان (فالوور بودن) را نشانگر کم‌توجهی به نیاز و همذات‌پنداری با (بخشی از) مشتریان دانست، آنهم در دوره‌ای که شخصی‌سازی خدمات/محصولات بسیار حایز اهمیت هستند.
مدیرمسئول مجله گیلگمش در سخن آخر رُمانه‌ای سفر را ابزاری برای شرح اطلاعات دریافتی از شبکه‌های مجازی و پلتقرم‌های سفر معرفی کرد تا با دمیدن روح سفر، سبب به وجود آمدن درایت، بینش و دیدگاهی خاص در مورد دانش سفر شوند.
…………………………………………
گفتگو با آرش سُروری
«ژورنالیستی سفر» عنوان یکی از گفتگوهای TMTalk (Tourism Marketing Talk) در حاشیهٔ برگزاری هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی کردشگری تهران و صنایع وابسته بود که در روز پنجشنبه ۲۵ بهمن‌ماه ۱۴۰۳ به میزبانی آرش سروری انجام شد. آرش نورآقایی، مدیرمسئول فصلنامهٔ میراث و گردشگری گیلگمش و نشر نوسده، میهمان این برنامه بود.
نورآقایی در مقدمهٔ این گفتگو از رو به رشد بودن صنعت گردشگری در شرایط حاضر در دنیا گفت؛ از نسبت مشاغل مرنبط با این صنعت به سایر مشاغل، افزایش تعداد گردشگران پس از پاندمی کرونا و سهم کم کشور در این میان. ایشان به نوظهور بودن موضوع Travel Journalism اشاره کرد و به ویژه در صنعتی رو به رشد از اهمیت آن گفت. به گفتهٔ نورآقایی گردش مالی صنعت گردشگری از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۱۶ میلادی دست کم ۶۱۰ برابر شده و بی‌شک «نوشتن برای سفر» نیز پابه‌پای سایر موضوعات ذیربط آن حائز اهمیت است؛ گویی لازم است برای آنچه با پا قدم برداشتی، با دست قلم برداری.
نورآقایی از نخستین مسافر تاریخ، گیلگمش و نخستین حماسهٔ ادبی جهان سخن گفت، حماسه‌ای در باب سفر
به دنبال گیاه جاودانگی. او از انواع سفرنگاری با توجه به طیف مخاطب گفت و از مارکوپولو به عنوان نخستین سفرنامه‌نویسی یاد کرد که شرح حالی از دیگران را هم در سفرنامه‌اش داشته‌است. در این گفتار سفرنامه‌های خیالی به عنوان نخستین تاریخ‌نگاری‌های سفر معرفی شدند و «دور دنیا در ۸۰ روز» ژول ورن را از این دسته خواند.
نورآقایی در ادامه از آغاز شرح جهان در ادبیات با رونق حمل و نقل و تجارت گفت تا جایی که در نیمهٔ دوم قرن ۱۹ میلادی، روزنامه‌نگاری سفر شکل گرفت، ان زمان که در اولین شمارهٔ روژنامهٔ نیویورک‌تایمز در سال ۱۸۵۱ از سفر هم نوشته شد. این محتوای متنی با پیشرفت اینترنت و ورود به عصر تحول دیجیتال (digital transformation) در اشکال مختلف به پلتفرم‌های دیجیتال نیز راه یافت. با اغازه هزارهٔ سوم میلادی و با وجود عوامل تهییج‌کننده و مؤثری چون اینفلوئنسرها و اعلام نظر مسافران در شبکه‌های اجتماعی و وبسایت‌ها، لزوم روژنامه‌نگاری سفر مورد تردید واقع شده‌است. از سویی تضمینی بر بهینه‌سازی برنامۀ سفر با این‌گونه محتوا وجود ندارد. به عبارتی بسیاری اشتباهات در سفر و حتی ظهور گردشگران مخرب ناشی از نقص یا خطا در چنین اطلاعاتی است.
در چنین شرایطی لزوم روزنامه‌نگاری سفر توسط متخصص متعهدی که سفر می‌کند و مرانب ادب و سواد سفر را می‌شناسد بیش از پیش مورد نیاز است.
نورآقایی به تصویر آرمانی پاریس برای مسافران ژاپنی و در پی آن، سندروم پاریس گفت؛ معضلی که به واسطهٔ تولید محتوایی کاذب یا جعلی توسط بلاگرهای سفارشیِ پاریس ایجاد شد. سندروم پاریس بین مسافران ژاپنی بین سالهای ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۲ میلادی به ترتیب ۱۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر را دستخوش نابسامانی روانی کرده‌است.
مدیرمسئول فصلنامهٔ گیلگمش هم‌چنین به الهام‌بخش بودن محتوای مندرج در فضای مجازی توجه داد؛ انواع محتوای متنی، تصویری و صوتی موجود در شبکه‌های اجتماعی امکان دسترسی به اطلاعات را برای سلایق مختلف و اهداف متعدد فراهم می‌کنند. معرفی خلاقانه مقاصدی چون شهرهای پراگ با شعار (check in (Czech و نیس با شعار Nice to meet you از جملهٔ این موارد هستند.
آرش نورآقایی در بخش دیگری از این گفتگو اذعان داشت امروزه با گذر از نوشتن از سفرهای خیالی، نوشتن از خود در سفر، نوشتن از دیگران در سفر و حتی گذر از دوران کتابهای راهنمای سفر، به ژانر دیگری از سفرنگاری رسیده‌ایم و آن رُمان سفر است؛ همانطور که در جوایز نوبل ادبیات نیز این ژانر مورد توجه قرار گرفته‌است.
وی از trip fiction و روایت اعجاب‌انگیز کتاب استانبول اورهان پاموک گفت.
نورآقایی وصف روح مقاصد را در قالب «تجربه» و «احساس» مهمترین ویژگی داستان‌های سفر معرفی کرد و بهترین راهنمای سفر را طراح ناب‌ترین تجربیات و احساسات در مقصد دانست.
ایشان اهمیت روزنامه‌نگازی حرفه‌ای سفر را گوشزد کرد تا معتبرترین و دقیق‌ترین اطلاعات، شخصی‌سازی شده و به مؤثرترین شکل در اختیار مسافران قرار گیرد.
نورآقایی از تلاش نشر نوسده برای خلق محتوایی شایسته به منظور معرفی برخی شهرها و کشورهای رؤیایی با استرانژی مذکور گفت. او هم‌چنین بر لزوم تولید منابع شخصی‌سازی شدهٔ راهنمای سفر به ایران برای جلب گردشگران از کشورهای مختلف تأکید کرد تا علاوه بر کسب تجربه‌ای دلنشین موجب برانگیختن عواطف عمیق آنها نسبت به جاذبه‌های غنی کشور شود.
مدیرمسئول نشر نوسده تأثیر عبارت «اصفهان، نصف جهان» را از صائب تبریزی در عصر صفوی در سهم گردشگری این شهر یادآور شد و شناخت عمیق روابط سیاسی- فرهنگی- تجاری شهرها و کشورها را همچون تبریز و ونیز در امکان اتخاذ دیپلماسی‌های گردشگری لازم دانست و ژورنالیسم سفر را از مهمترین عوامل آموزش دانش و بینش سفر خواند.