بررسی واژه ایل EL

متن زیر که از یک لغت‌نامه برداشت شده، نوشتاری است در رابطه با واژه «ایل» که در انتهای جبرائیل و عزرائیل و اسماعیل و … آمده است. این متن توسط خانم ناهید سعادتیان و به خواهش بنده ترجمه شده است و احساس می‌کنم در تحقیقات آینده مفید خواهد بود.

 
واژه‌ی El در زبان‌های شمال غربی سامی، نظیر فینیقی و آرامی دیده می‌شود. در زبان اکدی ILU کلمه‌ای عادی برای «خدا»ست. El هم‌چنین در زبان‌های اعراب جنوبی نظیر «امهاریک»؟ و «اتیوپیایی» دیده می‌شود؛ درست به همان شکل که در زبان عبری دیده می‌شود. El به عنوان بخشی از اسامی خاص نیز به کار می‌رفت. در متون سامی شمال غربی، برای «خدای یکتا» و گاهی نیز به طور اخص در معنای «خالق» به کار برده می‌شده است. El در زبان عبری هم به صورت جمع و هم به صورت مفرد به کار می‌رود، هم برای سایر خدایان و هم برای خدای اسرائیل ( عزرائیل؟). هم‌چنین به عنوان یکی از اسماء خداوند در اشعار و مباحث پیش‌گویانه و گاهی هم در نثر آمده است. معمولاً در القابی که متصل به اسامی هستند نیز آورده شده است. (مانند الهه حسادت)
El در کلمات Elyon  (پروردگار بلند مرتبه)، El Shaddai (خداوند قادر مطلق)،
 El ‘Olam (خدای لایزال)، El Hai (خدای حی و زنده)، El Ro’I (خداوند بصیر)، El Elohe (خدای اسرائیل)، El Gibbor (خدای قادر و قدیر) آمده است. به علاوه در صفاتی همچون جبرئیل (قدرت پروردگار) ، میکائیل (شبه خداوند) ، رافائل (درمان خداوند)، دانیال (خداوند ، قاضی من است) ، عزرائیل (کسی که با خدا ستیزه جویی می‌کند)، مانوئل (خدا با ماست)، کاربرد مشابهی دارد. 

Elohim
Elohim  هم نام رایجی است که در کتاب مقدس عبریان به «خدا» اطلاق می‌شود. اگر چه پسوند «im» در زبان‌های عبری نشانه‌ی جمع است ولی این امر در کلمه‌ی Elohim  مصداق ندارد و با فعل مفرد به کار می‌رود؛ چرا که خدا یکی است و این کلمه به معنی خداست. ولی کلمه El که به معنی «پروردگار» و یا «داور» است به صورت جمع آورده شده و در معابد کنعانیان به فرزندان خدایگان اطلاق شده است. البته مواردی هم هست کهElohim  در کتاب مقدس عبریان به معنی خدا نیست که در آن موارد اسم جمع محسوب می‌شود. در این کتاب به چندین مورد این‌چنینی دیگر نیز بر می‌خوریم. مانند کلمه ba’alim به معنای مالک که به ظاهر جمع است ولی فعل مفرد می‌گیرد.
معنای دیگر جمع، زمانی است که El را در معنای قدرت در نظر بگیریم که در آن صورت Elohim به معنای قدرت‌ها خواهد بود. ولی باز هم در مورد پروردگار بدین معنی خواهد بود: “قدرت مافوق همه‌ی قدرت‌ها” یا حتی آن جا که معنی مالک مدّ نظر است، خواهیم داشت: ” او (= خدا) مالک تمامی دارندگان (مالکین) است.”
مفسرین دیگر، پسوند im را عظمت، بزرگی و یا برتری معنا کرده‌اند که نشانگر جلال و جبروت است. برای پی بردن به این موضوع کافی است کلمات مشابه ba’al (سرور) و adon (مالک) را با هم مقایسه کنیم. و با توجه به همین دلیل، بسیاری از تثلیث گرایان کهن، این نوع کاربرد جمع و در عین حال مفرد از Elohim را سندی برای اثبات حقانیت تثلیث می‌شمرند. ولی برخی از مسیحیان و دین‌شناسان امروزی این امر را تفسیری غلط قلمداد می‌کنند. و گواه آن را کاربرد جدید کلمه‌ی majesty (سرور)
 می‌دانند.
«ریچارد توپوروسکی»، دین شناس کلاسیک، معتقد است شکل جمع کلمه سرور (majesty ) در زمان سلطنت Diocleatian؟ها از ۲۸۴ تا ۳۰۵ پس از میلاد در نواحی مسیحی‌ نشین به کار می‌رفته است. و احتمالاً استفاده از «ما» در مقام خدایی توسط پادشاهان، زمانی که آن‌ها در موردخودشان صحبت می‌کرده اند، مرسوم بوده است. و لذا کاربرد جمع کلمه  «خدا» در متون به طور نادرست توضیح داده شده است. ولی به هر حال متضمن وجه ارتباطی و یا اکمال قدرت است که به آن اشاره‌ی ضمنی شده و به بهترین شکلی معنای «خوداندیشی» به حالت آمیخته با احترام، را در کتب عبری تعبیر می‌کند.
پسوند جمع ساز im همچنین در مفهوم تفکیک نمودن مجردات کاربرد دارد. مانند کلمات chayyim (زندگی)، و یا betulim (‌بکارت) که در این صورت Elohim به معنای خدا یا الوهیت خواهد بود.
Eloah شکل دیگری از کلمه Elohim است که به نظر مفرد می‌رسد و کاربردی بسیار نادر داشته و عمدتاً در اشعار و بعضاً نثرهای متأخرین آمده است. آن چه احتمالاً هم‌ریشه‌ی این نام است، کلمه Ilah در زبان عربی است که به معنای ایزد (اله، خدا) است که بعدها تبدیل شد به Allah به معنای خدای یگانه. و در زبان‌های آرامی نیز همان کلمه Elaha می‌باشد. کاربرد غیر متداول شکل مفرد کلمه در ۶ محل از خدایان کفار به چشم می‌خورد. شکل معمولی Elohim که به صورت جمع به کار
 می‌رفته هم در مورد خدایان و هم در مورد تصاویر آن‌ها استعمال شده است. در بسیاری از موارد هم هر دو شکل مفرد و جمع به معنای «خدای یگانه‌ی عزرائیل» به کار رفته‌اند.
Eloah یا Elohim یعنی: ” کسی که سرمنشأ وحشت و تکریم است.” و یا “کسی که پناه ترسیدگان است.”
نظریه دیگری هست که می‌گوید این کلمه از ریشه «uhl» به معنی قدرتمند بودن استخراج شده؛ که در آن صورت Elohim معنای “تنها یگانه قدرتمند” را خواهد داشت. معتقدین به این نظریه باور دارند El در این کلمه همانی است که در آیات متعدد، متضمن معنای قدرت و یا توانایی است.
در بسیاری از متون Elohim  به خدایان بنی اسرائیل و در بعضی از موارد به مردان قدرتمند، یا قضّات و یا حتی فرشتگان اطلاق شده است.

Elyon
این نام معمولاً در ترکیبی از اسامی همانند El  و YHWH و یا همان Elohim و نیز به صورت مجزا به کار می‌رود. و عمدتاً در اشعار و متون مؤخر کتب مقدس به چشم
می‌خورد. معنای جدیدِ صفتِ Elyon “عالی” یا “اعلی” است. ( supreme Court  = دادگاه عالی )
Elyon به طور سنتی در انگلیسی “خدای بلند مرتبه” ترجمه شده است. فینیقی‌ها نامی را که به نظر مشابه خدا ( God) می‌رسد، به کار بردند که هم‌ریشه با واژه‌ی عربی َAliyy است.(احتمالاً علی به معنی بلند مرتبه)