تاریخچه فصلنامه گیلگمش
فکر آغازین انتشار یک مجله تخصصی در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری، نخستین‌بار در سال ۱۳۹۱ شکل گرفت. در آن زمان با تلاش علاقه‌مندان و مجوز شرکت “افق گردشگری ایرانیان” و همکاری هفته‌نامه “تعطیلات نو”، ویژه‌نامه گیلگمش به مدیریت اجرایی “آرش نورآقایی” و سردبیری “ژاله ابراهیمی” در اسفند ۱۳۹۱ چاپ شد.
مطالب این ویژه‌نامه به مناسبت چهلمین سالگرد کنوانسیون میراث جهانی یونسکو، به شناخت انواع میراث اختصاص یافت.
تفسیر میراث، میراث معنوی، میراث موزون، میراث در خطر، میراث زیر آب، میراث زنده، میراث سبز، اصالت در میراث و احیای میراث مطالبی هستند که در پرونده اولین شماره از این مجله به آنها پرداخته شده‌است. سفرنامه، اقامتگاه و گزارش از دیگر بخش‌های این مجله بودند.
در مهرماه ۱۳۹۴ با تلاش و همت چندماهه بسیاری از دوستان و همکاران گرامی و حمایت و نظارت “کانون انجمن‌های صنفی راهنمایان گردشگری سراسر کشور” و با ریاست “آرش نورآقایی” اولین شماره الکترونیک این مجله با عنوان “گیلگمش” منتشر شد. سپس در تاریخ ۱۸ آبان‌ماه سال ۱۳۹۴مجوز انتشار فصلنامه گیلگمش با مدیرمسئولی و صاحب امتیازی خانم مهسامطهر اخذ شد و پس از آن در ۱۴ آبان‌ماه سال ۱۳۹۷مدیرمسئولی و صاحب‌امتیازی به نام آرش نورآقایی تغییر یافت.
در ادامه انتشار فصلنامه‌های فارسی، لزوم تولید محتوای بین‌المللی به زبان انگلیسی از سوی شورای سیاستگذاری مطرح و در نهایت مجوز انتشار فصلنامه‌ای انگلیسی -با محتوای مجزا و مستقل از نسخه فارسی- در ۲۵تیر ۱۳۹۷ با مدیرمسئولی و صاحب‌امتیازی خانم مهسا مطهر اخذ شد. در ۲۶آذر ۱۳۹۷مدیرمسئولی و صاحب‌امتیازی فصلنامه انگلیسی گیلگمش نیز به نام آرش نورآقایی تغییر کرد.
فلسفه نام‌گذاری فصلنامه گیلگمش
برای تبیین این بخش، ابتدا به معرفی حماسه گیلگمش می‌پردازیم.
حماسه گیلگمش بنا به روایتی، کهن‌ترین حماسه جهان بوده و حدود چهار هزار سال قدمت دارد. گیلگمش نخستین مسافر تاریخ و پادشاه شهر اوروک -از شهرهای باستانی بین‌النهرین- است. این شخصیت که نامش با این فصلنامه پیوند خورده، به‌سبب تغییر و تحولات خاصی که در دوران زندگی‌اش اتفاق افتاده به نوعی از دیگر حماسه‌های ادبی و تاریخی، متمایز شده‌است. حماسه گیلگمش، داستان تکامل یافتن و آگاه‌شدن انسان است. این حماسه سیر تکامل روح انسان و در نهایت سرنوشت محتوم او را روایت می‌کند.
وقایع حماسه گیلگمش به طور خاص با این فصلنامه گره خورده‌است. از آنجا که محتوای فصلنامه، میراث (اعم از فرهنگی، طبیعی و ناملموس) است و در حماسه گیلگمش هم با شهریت و مدنیت (میراث فرهنگی)، با انکیدو (نمادی از میراث طبیعی) و وقایع داستان (میراث ناملموس) رو‌به‌رو هستیم، این نام با محتوای فصلنامه مرتبط است.
در سفر ۱۲ مرحله‌ای گیلگمش در جست‌وجوی گیاه جاودانگی گویی او در راه تعالی گام برمی‌دارد. در این داستان گیلگمش با انکیدو رو‌به‌رو می‌شود. اگر گیلگمش را نمادی از فرهنگ و انکیدو را نمادی از طبیعت بدانیم این دو با هم کشتی می‌گیرند و در نهایت گیلگمش بر انکیدو پیروز می‌شود. این داستان سمبلیک، نمادی از غلبه فرهنگ بر طبیعت در میراث کهن است؛ این در حالی‌است که بر مبنای تفکر توسعه پایدار امروزی، فرهنگ و طبیعت باید در کنار هم و در تعامل با هم باشند.
در واقع اسطوره گیلگمش عامل کنش میان فرهنگ و طبیعت است و این همان چیزی‌است که ما در این فصلنامه از آن بهره گرفته‌ایم تا در نهایت به اندیشه و عمل توسعه پایدار برسیم.
اندیشه بنیادین فصلنامه گیلگمش
اساس این فصلنامه توسعه پایدار است. توسعه پایدار فرایندی است که طی آن مردم یک کشور بدون استفاده از منابعی که به نسل‌های آینده تعلق دارد، نیازهای خود را برآورده می‌سازند. بنابراین توسعه را زمانی می‌توانیم پایدار بخوانیم که مخرب نباشد و امکان حفظ منابع اعم از آب، خاک، منابع ژنتیکی، گیاهی و جانوری را برای آیندگان فراهم آورد. در توسعه پایدار اصل این است که منابع طبیعی پایه به گونه‌ای محافظت شوند که نسل‌های آینده حداقل بتوانند به اندازه نسل کنونی از آن تولید و مصرف داشته باشند. توجه به اصول توسعه پایدار می‌تواند به پایداری یک جامعه در تمامی ابعاد منجر شود و قطعاً عدم توجه به این اصول، نابودی محیط و بشریت را به دنبال خواهد‌داشت.
توسعه پایدار بایستی پنج نیاز اساسی جوامع یعنی تلفیق حفاظت و توسعه، تأمین نیازهای اولیه زیستی انسان‌ها، عدالت اجتماعی، تمامیت فرهنگی و حفظ وحدت اکولوژیکی را پاسخگو باشد.
توسعه پایدار راهبرد توسعه‌ای است که در آن تمامی دارایی‌ها و منابع طبیعی، انسانی، مالی و فیزیکی در راستای افزایش بلندمدت ثروت جامعه، کاهش فقر و رفاه اجتماعی سازماندهی می‌شود. در همین راستا امروزه صنعت توریسم در کنار صنایعی مانند نفت و خودروسازی، یکی از سه صنعت عمده جهان محسوب شده و می‌تواند با کمترین هزینه، زمینه توسعه مداوم و مستمر کشورها را فراهم آورد. از سوی دیگر، گردشگری صنعتی‌است که توسعه آن نیازمند شناخت و آگاهی کافی از مسائل و عوامل مؤثر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر منطقه است. دستیابی به این اهداف در گرو تأمین امنیت گردشگران و مقصدهای گردشگری از سوی دولت‌ها و به حداقل رساندن پیامدهای منفی تخریب زیست‌محیطی است.
فصلنامه گیلگمش با ارائه راهکارهای عملی و کاربردی، به اثبات این قضیه می‌پردازد که امروزه صنعت توریسم می‌تواند عامل مهمی برای پیشرفت و تکامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشورها محسوب شده و در مجموع موجب تبادل فرهنگ‌ها بین اقوام مختلف شود؛ این امر آثار اجتماعی فراوانی را به‌دنبال دارد.
اهداف فصلنامه گیلگمش
این نشریه با هدف معرفی جاذبه‌های گردشگری ایران و جهان، بررسی ساختارهای فرهنگی، بافت‌های تاریخی، معرفی اقوام و ملل گوناگون و آداب و رسوم و آئین‌های مذهبی، هنر و صنایع‌دستی مربوط به آنها آغاز به کار کرده‌است.
از دیگر اهداف مهم و بلند مدت این فصلنامه، معرفی و گسترش تفکر توسعه پایدار و ارائه راهکارهایی خلاقانه برای بهره‌مند شدن از تأثیر متقابل توسعه پایدار و صنعت گردشگری است. همچنین هدف دیگر فصلنامه، فرهنگ‌سازی در زمینه حفاظت محیط زیست و ترغیب همگان برای تلاش در جهت این امر حیاتی است.
تولید محتوای مؤثر و خلاق در عرصه‌های فرهنگی و طبیعی و مرتبط با گردشگری از اهداف اصلی گیلگمش محسوب می‌شود.
رسالت فصلنامه گیلگمش
با بررسی اهداف انتشار فصلنامه گیلگمش درمی‌یابیم که رسالت عوامل این فصلنامه چیزی جز آگاهی‌رسانی، آموزش و گسترش اطلاعات در حوزه‌های میراث و گردشگری نیست. این فصلنامه جامع به‌طور مستقیم با فرهنگ و تمدن، حس زیبایی‌شناسی و احساسات میهن‌پرستانه مردم ارتباط دارد. رسالت این فصلنامه بیدار کردن روح ماجراجویانه و کمال‌طلبانه علاقه‌مندان به این حوزه است. دیگر رسالت این مجموعه ایجاد تعامل میان همه اقشار جامعه برای حفظ محیط زیست، آثار تاریخی و میراث ملی و جهانی است. نویسندگان و عوامل دغدغه‌مند این فصلنامه، احساس مسئولیت کرده و بر خود واجب دانسته‌اند تا در جهت افزایش هرچه بیشتر آگاهی مردم در زمینه فرهنگ، هنر، میراث و گردشگری تلاش کنند.
شعار فصلنامه گیلگمش
شعار فصلنامه گیلگمش عبارت است از:
“از کوره‌راه تا شاهراه”
چنان‌که از مفهوم این جمله بر می‌آید کوره‌راه نماد سنت و به عبارتی راه‌های نرفته و شاهراه نماد مدرنیته و راه‌های پرتردد است؛ به این معنی که فصلنامه گیلگمش از نادیده‌ها و کم اهمیت جلوه‌داده‌شده‌ها در حوزه میراث و گردشگری تا موضوعات حرفه‌ای و پیچیده را پوشش و شرح می‌دهد.
محتوای فصلنامه گیلگمش فارسی
این فصلنامه به طور کلی به هفت بخش اصلی تقسیم شده‌است که نام تمامی این بخش‌ها دربرگیرنده واژه “راه” است؛ به عبارتی “راه” اساسی‌ترین واژه به کار رفته در این فصلنامه است.
راه بخش مهمی از سفر است و گاه به اندازه مقصد اهمیت دارد. راه چه ماشین‌رو، چه پیاده‌رو و چه مال‌رو، مسیری‌است بین دو نقطه تا ره‌رو را از مبدا به مقصد برساند. هر راه وسیله‌ای‌است برای رسیدن به هدفی و به طبع هر هفت بخش یا هفت راه فصلنامه گیلگمش هم هدف یا مقصدی را دنبال می‌کنند و قصد دارند که ذهن خواننده را به جایی خاص ببرند و او را با دنیایی جدید آشنا سازند، به طوری که ذهنیت خواننده بعد از خواندن آن بخش (یا پیمودن آن راه) با ذهنیت خواننده قبل از خواندن آن (یا پیمودن راه) متفاوت باشد.
چهارراه، ره‌گو، رهیافت، راه‌نامه، ره‌آورد، همراه و روبهراه، هفت بخش اصلی فصلنامه فارسی گیلگمش را تشکیل می‌دهند.
در این بخش‌ها به موضوعات مهم و متنوعی همچون میراث فرهنگی، میراث طبیعی، میراث ناملموس، گردشگری، تاریخ، معماری، مردم‌شناسی، آداب و رسوم، صنایع‌دستی و محیط زیست پرداخته می‌شود؛ علاوه بر این، در هر شماره، پرونده ویژه‌ای ارائه می‌شود که به موضوع اصلی و در واقع به تفکر غالب آن شماره می‌پردازد.
در ادامه مقدمه‌ای از هر فصل را می‌آوریم:
چهارراه: چهارراه معروف‌ترین نوع از تقاطع و نقطه تلاقی راه‌هایی است که از نقاط گوناگون می‌آیند و به مقاصد متفاوتی می‌روند و آدم‌هایی که هریک از راه‌هایی آمده‌اند، در این نقطه برخوردهایی با یکدیگر دارند. چهارراه در گیلگمش بخشی برای مرور برخی از رویدادها و جریان‌های مرتبط با موضوع میراث فرهنگی و گردشگری است.
ره‌گو: ره‌گو در ادبیات پارسی به معنای خنیاگر است. کسی که می‌نوازد و می‌خواند و خنیاگری می‌کند. در گیلگمش ره‌گو، راه‌خوانی است که از گذشته می‌گوید؛ به‌سان کسی که راهی را پیموده و از آنچه که در راه دیده سخن می‌گوید. این بخش را برای مرور و تحلیل آثار و روایاتی در نظر گرفته‌ایم که از گذشته به ما رسیده‌اند.
رهیافت: رهیافت به معنای شیوه تفکر درباره یک مسئله و هم‌ارز واژه رویکرد است. در گیلگمش رهیافت را بخشی برای پرداختن به موضوع میراث در نظر گرفته‌ایم. از میراث ملی و جهانی گرفته تا منقول و غیرمنقول و ملموس و ناملموس یا هنرهای‌سنتی و صنایع‌دستی و آیین‌ها و رسومی که از دل فرهنگ، تاریخ و هنر برخاسته و به جای مانده‌اند.
راه‌نامه: راه‌نامه هم معنای راه می‌دهد و هم معنای سفرنامه. این واژه از واژه‌های متعددی است که کلمه راه را در خود دارد و دقیقٱ به سفر مربوط می‌شود. از همین روی، ما در گیلگمش بخش راه‌نامه را برای پرداختن به موضوع گردشگری و زیرمجموعه‌های آن در نظر گرفته‌ایم.
ره‌آورد: ره‌آورد ارمغان است و سوغاتی که مسافر از سفر با خود می‌آورد؛ تحفه‌ای که مسافر پیشکش عزیزانش می‌کند تا به آنها بگوید که در طول سفر به یادشان بوده‌است. برای ما در گیلگمش، ره‌آورد بخشی است که در هر شماره به بررسی یک موضوع در قالب پرونده ویژه می‌پردازیم و در واقع آن را ارمغان خود برای مخاطبانمان می‌دانیم.
همراه: همراه واژه‌ای است که معانی آشنایی نظیر رفیق، دوست، یار، همقدم، همگام و همسفر دارد. همراه در گیلگمش بخشی‌است که در آن به سفر از زوایای متفاوت نگاه می‌کنیم. این بخش حال و هوایی متفاوت از سایر بخش‌ها دارد. در این بخش با فعالان حوزه میراث فرهنگی یا گردشگری همراه خواهیم شد، قصه سفر می‌خوانیم و نکاتی پیرامون سفر را مرور خواهیم کرد.
روبهراه: روبهراه معانی زیادی دارد. هم معنای مرتب و منظم می‌دهد، هم معنای سر و سامان یافتن و هم معنای آماده سفر شدن. جدا از این معانی، واژه‌های تشکیل‌دهنده آن تداعی‌گر فردی است که به انتظار ایستاده‌است و نگاهی به آینده دارد. در گیلگمش روبهراه بخشی برای بررسی روند و تحولاتی است که گردشگری در حال سپری‌کردن آن است یا آنها که فردای گردشگری را می‌سازند.
محتوای فصلنامه گیلگمش انگلیسی
اولین شماره بین‌المللی فصلنامه گیلگمش با محتوایی متفاوت و با هدف معرفی هنر، فرهنگ، تاریخ، سبک زندگی و جاذبه‌های گردشگری ایران و جهان در زمستان ۱۳۹۵عرضه شد.
در گیلگمش انگلیسی هر حرف از عبارت GILGAMESH یکی از بخش‌های فصلنامه را مشخص می‌کند که عبارتند از:
G:geography
I:iranology
L:lifestyle
G:graball
A:art
M:mythology
E:environment
S:study
H:history
ویژه‌نامه‌های گیلگمش
نظر به اهداف برشمرده و لزوم تولید محتوای مؤثر و خلاق در عرصه‌های فرهنگی و طبیعی و مرتبط با گردشگری، این مجموعه دو ویژه‌نامه “نوجوان” و “هفت شهر عشق” را منتشر کرده‌است.
ویژه‌نامه نوجوان گیلگمش، به عنوان عضوی از این خانواده و به منظور معرفی جاذبه‌های گردشگری ایران به فرزندان این سرزمین و تقویت روحیه گردشگری خانوادگی تولید شد.
گردشگری عرفانی، گردشگری کم‌شتاب و حمل‌ونقل سبز کلیدواژه‌هایی بودند که موجب طراحی مسیر از تهران تا مشهد شدند تا با انتشار ویژه‌نامه “هفت شهر عشق” به عنوان نمونه‌ای از این دست، مورد مطالعه، تحلیل و استفاده قرار گیرد.
جنس فصلنامه گیلگمش
جدا از مباحث مربوط به تولید محتوا، یکی از مهم‌ترین و بارزترین ویژگی‌های این فصلنامه جنس کاغذ آن است.
این مجله از “پودر سنگ” ساخته می‌شود؛ در تولید این نوع کاغذ هیچ‌گونه آبی مصرف و هیچ درختی قطع نمی‌شود و این ویژگی در راستای اهداف زیست محیطی دست‌اندرکاران انتشار این فصلنامه انتخاب شده‌است.
فصلنامه‌ها و ویژه‌نامه‌های گیلگمش از طریق تارنمای http://gilgameshmag.com قابل خرید هستند.