تعزیه در میان سنت‌های ایرانی رفتاری است آیینی – نمایشی که با ساخت و پرداختی تاریخی – دینی، ریشه در رفتارها و مناسک آیینی کهن ایرانی دوانده و مایه از اسطوره‌ها و داستان‌های تاریخی ایرانی گرفته است. در واقع داستان واقعه‌های تاریخی هریک از مجالس تعزیه، به صورتی خاص با اسطوره‌ها و قصه‌ها در می‌آمیزد.
هر مجلس از تعزیه نمایشگر نبرد میان گروهی از نیروهای اهورایی و مینوی با گروهی از نیروهای اهریمنی و شریر در قلمرو زندگی دنیوی، و برتابنده‌ی صورت ویژه‌ای از قداست و خباثت آدمیزادگان بر روی زمین است. مسلمانان شیعه در نمایش آیینی – مذهبی تعزیه به سنت تکرار بازمی‌گردند و اعمال و رفتارهای آغازین نیاکان خود را، گویی که در زمان حال روی داده است، تکرار می‌کنند و باز می‌نمایند. تعزیه‌خوانی، صحنه‌هایی از واقعه‌های تاریخی را که حدود یک‌هزار و چهارصد سال پیش از آن‌ها گذشته و زمینه و صبغه‌ی اسطوره‌ای به خود گرفته‌اند، احیا و بازگو می‌کند.
تعزیه به دو شکل هنر کلامی نوشتاری و گفتاری در جامعه و فرهنگ ایران حضور یافته است. شکل کلامی – نوشتاری تعزیه، نسخه‌های تعزیه یا تعزیه‌نامه‌هایی است که به صورت مکتوب به ما رسیده، و شکل کلامی – گفتاری آن تعزیه خوانی است که صورت بیان واقعه‌های تعزیه‌نامه‌ها به شیوه نقالی و نمایش صحنه‌های واقعه‌هاست.
ما از تعزیه به عنوان میراث معنوی ذکر به میان می‌آوریم چرا که زمان پیدایش تعزیه به دوران اسطوره‌های باز می‌گردد. از طرفی تعزیه نه تنها با اسطوره و آیین مرتبط است بلکه با دین و مذهب ایرانیان نیز پیوند خورده است. در تعزیه، هم تکرار تاریخ مدنظر است هم ابعاد ادبی و نمایشی را در آن می توان تسخیص داد.
نقش و کارکرد تعزیه در جامعه بسیار وسیع است. چنان‌که انگاره سازی برای شیوهی رفتاری عامه‌ی مردم، ایجاد شور قدسی، تطهیر روح و تزکیه‌ی نفس، تسکین آلام و دردها، تحکیم همبستگی و وحدت، حفظ و استمرار موسیقی سنتی و … از عوامل و آثار تعزیه به شمار می‌روند.
مکان‌هایی که تعزیه از دوران قدیم تا به امروز در ایران برگزار میشود، قابل توجه است. تعزیه‌خوانی به دو صورت سیار (روی گاری و تریلی) و ثابت (در تکایا و حسینه‌ها و میدان‌های شهر) برگزار می‌شده و میشود.
دیگر اینکه مجالس تعزیه، انواع مختلف دارد. برخی از آن‌ها وقابع کربلا و برخی دیگر مصائب خاندان پیامبر اسلام را بازگو می‌کنند. برخی از تعزیه‌ها، شاد بعضی دیگر، غم‌انگیز و انواع دیگر، حماسی و عاشقانه و اخلاقی هستند. همچنین تعزیه ها را می‌توان به صورت تعزیه‌های اصلی و تعزیه‌های فرعی و گوشه‌ها تقسیم‌بندی کرد.
کسانی که در تعزیه نقش به عهده می‌گیرند، اولیاخوانان، اشقیاخوانان، اشخاص میانه حال و کسانی که در نقش جانوران در نظر گرفته می‌شوند، دیده می‌شوند.
از طرفی، لباس و اسباب تعزیه نیز اهمیت دارند. در تعزیه لباس امام‌خوان، اولیاخوان، بچه‌خوان، قاصدان و فرستادگان، اشقیا و مخالف‌خوانان، فرنگیان، درویشان، فرشتگان، دیوان و جنیان و پریان، درگذشتگان و مردگان با یکدیگر از لحاظ رنگ و شکل و طرح با یکدیگر متفاوت است. در تعزیه از شمشیر، خنجر، سپر، گرز، چماق، تبرزین، تیرو کمان، نیزه، کلاهخود، پر، زره، چکمه، عصا، مُشک، زنجیر، حجله، نشیمنگاه امیران، چادر، صورتک، علامت، علم و بیرق، شال، کجاوه و هودج، صندوق، اسب، شتر و قاطر و … استفاده میشود.
دیگر اینکه، در تعزیه نمی‌توان نقش موسیقی و استفاده از سازهای موسیقی را نادیده گرفت. شیوهی اجرای موسیفی در حین برگزاری تعزیه و استفاده از انواع مختلف آن موضوعی است که به تعزیه غنای بیشتری می‌بخشد.
همچنین، ادبیات مورد استفاده در تعزیه، ویژگی‌های منحصر به فرد خودش را دارد. در تعزیه از زبان شعر و به تبع آن از استعاره و تشبیه و کنایه و تلمیح و بحر طویل و … استفاده میشود. شیوهی گفتار در تعزیه نیز حالات و انواع گوناگون دارد. در تعزیه، همه‌ی انواع تک‌خوانی و مناجات و خطابه و رجزخوانی و گفتگو با خود و زبان حال و گفتگو با اشیا و حیوانات و همسرایی و دعای پایانی مجلس دیده میشود.
از مجموعه مطالب بالا می‌توان به ویژگی‌های تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تعزیه پی برد و راز ماندگاری آن را دریافت. به همین سبب است که می‌توان تعزیه را به عنوان میراث معنوی پذیرفت و تلاش کرد که در فهرست میراث معنوی جهانی به ثبت برسد.
منبع: پژوهشی در تعزیه و تعزیه‌خوانی: از آغاز تا پایان دوره‌ی قاجار در تهران، عنایت‌الله شهیدی؛ با همکاری، ویرایش و نظارت علمی علی بلوکباشی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی با همکاری کمیسیون ملی یونسکو در ایران، ۱۳۸۰
دیدگاه‌ها
سلام استاد ارجمند نوعی تعزیه خوانی که چندین سال است در نوش آباد شکل خود را تغییر داده و به نوعی اصلاح در تعزیه های تاریخی این شهر داده بازسازی و حرکات نمادین وقایع تاریخی مذهبی عاشورا و کربلا و مدینه می باشد که در دو محل زمینی هایی به مساحت بیش از ۱۰هزار متر و ۳۰هزار متر هیئات مذهبی شهر در روزهای محرم به اجرای نمادین در حد واقعی خود به بازسازی صحنه هایی از واقعه تاریخی کربلا را به نمایش میگذارند.
در اجرای این برنامه ها از شبیه سازی و نمادهای واقعی بهره می برند و صحن تعزیه با استفاده از فضای کربلا دکور چینی می شود.
زمان هر برنامه که بیش از ۲ساعت به طول نمی انجامد ولی به لحاظ وسعت وحجم زیاد آماده سازی حتی از ۲ماه قبل دستندرکاران مشغول باز آفرینی محل میشود که همه با کمک مردم و نیروهای محلی صورت میگیرد.گفتنی زیاد و مجال کم ولی به جرات بگویم بیش از ۳۰هزار نفر در روزهای اجرای تعزیه ها برای تماشای آن وارد شهر نوش آباد می شوند
شیوه پذیرایی هم در نوع خود منحصر می باشد و با برپایی بیش از ۲۰دیگ حلیم در پایان مراسم از میهمانان پذیرایی می کنند.در کنار محل هر محل نمایشگاههایی با وسعت بیش از ۵۰۰۰متر با بیش از ۳۰غرفه وقایع مهم تارخی و مذهبی را با مجسمه و نمونک و دکورهای بی بدیل برپا می کنند.پاینده باشی استاد تعدادی عکس از این مراسم در قسمت موضوعات .بلاگم به صورت موضوعی قرار دادم که شاهد بر این ادعاست.
…………………………………………………………………………….
جواب: سلام. یک حسین و یک نوش‌آباد. تو به تنهایی داری از همه‌ی میراث طبیعی و میراث فرهنگی و میراث معنوی نوش آباد دفاع می‌کنی. همه‌ی اون بچه‌ها از پی گیری و فعالیت‌های تو به وجد اومده بودند. امیدوارم همیشه پیروز باشی. به خانواده‌ی محترم سلام برسون.
roostaei nazdik khansar be name vaneshoon besyar ba shokoh barnameh ejra mikonad va tamami mehmanane gharibeh ra eskan va pazraei rayegan mikonand va be zabane mahali khassi gooyesh mikonand ka ye kalameh ham man nemifahmam albatte az zabane mahalli dar taziyeh estefadeh nemikonand.asal besyer mashhoori ham az anja bedast miayad
سلام
پس میشه گفت تعزیه یک درام سنتی ایرانی است.
ولی چرا تعزیه حسین را بهترین و شاخص ترین تعزیه ی ایرانی میدونند؟ و از تعزیه های دیگر حرفی نمی زنند؟ مثل تعزیه ی قتل ناصرالدین شاه که تحت عنوان شهادت سلطان شهید گفته شده . حتی متن این تعزیه در دسترس نیست که بتونی بخونی و ببینی چی در مورد قتل ناصرالدین شاه گفته شده است.
یک ملودرام وسترن . شاید نمایش خیر و شر .راستی می خواستم بگم فاصله گذاری برشت و تو تعزیه داریم و اینکه در روستایی از روستاهای اراک پدرم تعزیه گردانی میکنه روز تاسوعا و عاشورا و قسمت جالبش اینه که متن تعزیه رو با لهجه ی نزدیک به لهجه ی ملایری می خونن .آخرم آرش جان یه تحقیق از نمادهای علم و کتل به صورت قاچاق به من ندادی ها .منم که در گیر.
سلام- چند شب قبل برنامه دزفول را دیدم ۰ یادم آمد که برای ثبت مراسم نوش آباد از شما هم دعوت کنم. امیدوراه بپذیرید. روزهشتم و یازدهم مراسم خیمه کوبی و خیمه برداری و ۱۲ شب آخر ذیحجه مراسم سقا خوانی منتظرت هستم……………………………………………………………………………
جواب: سلام به شما. سپاس از دعوت. اگر فرصت داشته باشم خدمت خواهم رسید.
سلام علیکم
می خواستم اگه امکان دارد اشعار سقاخوانی را بطور کامل داشته باشم اگه می توانید راهنمائیم کنید . یه سری هم به وبلاگ بنده هم بزنید.
با تشکر
…………………………………………………………………………………………..
جواب: سلام. من از این اشعار خیلی مطلع نیستم. کتاب هایی در این زمینه منتشر شده که می تونید به اون ها رجوع کنید.
من نمی دونم که آیا برای تعزیه آموزش های اصولی می بینن یا نه؟!
اما در تعزیه، که چندین بار با دقت در تکیه بازار تجریش شاهدش بودم، عیبی وجود داشت، که فهمش نمی کردم، اما تعزیه رو برام جذاب نمیکردم.
صداها اغلب بیش از حد بلندند اما کلمات خوب ادا نمیشدند!
رنگهایی که می پوشن و نور پردازی صحنه اغراق گونه ست!
یا دلایل دیگه ایی داره
اما هیچ وقت نه خوب درکش کردم نه جذبش شدم….
فقط حسمو به این میراث نوشتم.
اطلاعاتی که از استاد شهیدی نوشتین بشدت کاربردی و خوب بودند.
………………………………………………………………………………………………………….
جواب: سلام. من فکر می‌کنم میراث تعزیه، بدون آموزش انجام میشه. و این بدی‌ها و خوبی‌های خودش رو داره.