سنت سفر در نوروز

این متن را به درخواست حسن ظهوری برای خبرگزاری میراث فرهنگی نوشتم. نوشته‌ی من کامل نیست و تنها ناخنکی به موضوع است، اما این ایده‌ی خوبی است که اگر کسی خواست برود و بر روی این موضوع «سنت سفر در نوروز» کار کند.

در این چند دهه‌ی گذشته دانسته‌ایم که سفر در ایام نوروز یک امر کاملا عادی است، اما اگر بخواهیم بدانیم پیشینه سفرهای نوروزی به چه زمانی برمی‌گردد، احتمالا نیازمند بررسی بیشتری هستیم.

پدید آمدن شهر‌ها و گسترش آن‌ها، به وجود آمدن راه‌ها و جاده‌ها و مهاجرت نسل‌های جدید به شهرهای بزرگ و درنتیجه دورشدن از موطن اصلی، یکی از مهم‌ترین دلایل سفر برای بازگشت و دیدار از نسل‌های قدیم‌تر است که هر ساله در ایام تعطیل و به‌خصوص نوروز شاهدش هستیم.

از طرفی دید و بازدید در ایام نوروز از باورها و اعتقادات ویژه ایرانیان و یکی از دل‌مشغولی‌های شیرین آنان بوده و هست. احتمالا قبلا این دید و بازدید‌های اقوام ایرانی فقط در محدوده‌ی جغرافیایی یک ایل در میان عشایر، یک روستا در میان روستائیان، و یا یک شهر کوچک در میان شهرنشینان، در سال‌های نه‌چندان دور بوده که امروزه به مسافرت‌ به مسافت‌های طولانی‌تر تبدیل شده است.
هنوز هم اگر در روزهای اول نوروز به روستاها برویم، خانواده‌هایی را می‌بینیم که لباس نو به تن کرده، پیاده یا سواره از یک روستا به روستای دیگر برای دیدار از اقوامشان می‌روند و این احتمال هم وجود دارد که شب‌مانی داشته باشند و مدت اقامتشان به ۲۴ ساعت هم بکشد. به این ترتیب بنا به تعریف در دنیای گردشگری، گردشگر تلقی شوند.

دیگر این‌که از دیرزمان و آن‌طوری که از متون قدیمی و سفرنامه‌ها بر‌می‌آید ایرانیان همواره به اماکن مقدس و مکان‌های زیارتی سفر می‌کرده‌اند و این امر در آخر هفته‌ها، ایام تعطیل، مناسبت‌ها، اعیاد ملی و مذهبی و البته نوروز، رونق بیشتری می‌یافته است. این سنت هنوز هم با قوت تمام دیده می‌شود، چنان‌که وجود کاروانسراهای قدیمی، مهمانسراها و محل اسکان برای اقامت زائران در بسیاری از اماکن زیارتی، شاهد این ادعاست. می‌توان در همین ایام نوروز به شهرهای مشهد و قم رفت و شاهد حضور ایرانیان از همه‌جای ایران در اماکن مقدس موجود در این شهرها بود، یا این‌که می‌توان به امام‌زاده عبدالله آمل، امام‌زاده سلطان‌ابراهیم منطقه ایذه استان خوزستان، یا به روستای «کوسه هجیج» در ارتفاعات اورامان رفت و باور کرد که این رسم زیارت و بازدید از اماکن مقدس در ایام نوروزی چه قدمتی دارد و چگونه در عمق وجود ایرانیان ریشه گرفته است. این مورد را در صنعت گردشگری می‌توان به گردشگری زیارتی و دیدار از اکامن مقدس ربط داد. جالب این‌که هم گردشگری زیارتی و هم توجه به اماکن و بناهای مقدس از عمده‌ترین موضوعات گردشگری و میراث فرهنگی محسوب می‌شوند.

موضوع دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، از خانه بیرون رفتن ایرانی‌ها در روز به‌خصوص سیزدهم فروردین، معروف به «سیزده به در» است. کمتر فرد ایرانی را می‌توان سراغ گرفت که در این روز در خانه بماند و خود را به دل طبیعت نسپارد و با خوردنی‌ها و بازی‌ها و شادی‌های همگانی خود را سرگرم نکند. در سال‌های اخیر، شاهد هستیم که مردم برای گذراندن این روز در طبیعت، از چند روز قبل یا از صبح زود همان روز به شهر دیگری سفر می‌کنند و به نظر می‌رسد که در ایام قدیمی‌تر هم با توجه به امکانات آن زمان‌ها، این نوع از گل‌گشت و گردش وجود داشته است. جعفر شهری در کتاب تهران قدیم از جغرافیای «سیزده به در» یا محل‌های «سیزده به در» تهران، سخن گفته است: بیرون دروازه‌ی دولت زیر سایه درخت‌های باغ صنیع‌الدوله و کنار نهرهای منشعب از آن و باغاتی که از آن مشروب می‌شدند، بیرون دروازه شمیران و سایه‌ی درخت‌های اقاقیا و زبان گنجشک آن تا باغ صبا و بالاتر، بیرون دروازه‌ی دوشان تپه تا خود دوشان تپه و سلیمانیه و باغ وثوق‌الدوله، بیرون دروازه دولاب…، بیرون دروازه خراسان…، بیرون دروازه شاه عبدالعظیم… 
می‌بینیم که تهرانی‌ها در روز سیزدهم فروردین از دروازه‌های شهر خارج می‌شدند و به نوعی یک سفر را تجربه می‌کردند.

موضوع دیگری که آن را کم و بیش می‌توان به سنت سفر در نوروز مرتبط دانست، فصل خوب سفر در ایران است که هم‌زمان با بهار آغاز می‌شود و این خود با توجه به تعطیلات نوروزی انگیزه خوبی برای سفر ایرانیان بوده و هست. پیش‌ترها نوروز وقت استراحت کشاورزان بود و این‌روزها تعطیلی مدارس و اداره‌ها، و هر دو امکان سفر را مهیا می‌کردند و می‌کنند.

آرش نورآقایی

دیدگاه‌ها

  1. پسر ایران

    بچه باشی نوروز هم باشه لباس نو هاتم بپوشی سفرم بری دیگه از شدت خوشی قاطی میکنی… حکیم اگه میتونی یکم هم از این فلسفه گره زدن سبزه توسط خانم های جوان توضیح بده..؟ من خودم بشخصه دیدم بسیاری از پایه های ازدواج در همین ۱۳بدر شکل گرفته
    ………………………………….
    جواب: به نظر میاد که این رسم از باور ریشه‌ی گیاهی پدر و مادر نخستین، نشات گرفته و این گره زدن نمادی از پیوند مشی و مشیانه است.

  2. مثلث

    ای پسر ایران بدان که گره زدن سبزه رو که فقط خانم های جوان انجام نمیدن همه انجام میدن ،بعدم اینکه فقط برای ازدواج نیست برای آرزوها و حاجت هاست . اگه بهش باور داشته باشی.که باوره مهمه .اگه داشته باشی با گره زدن دم اسب هم به آرزوت میرسی . موفق باشی .
    آرش جان با این خرج سفر و گرون بازار به جا آوردن سنت سفرم شده مال راهنمایان تور و از ما بهتران به قولی دانه درشتان .

  3. nashenas

    salam neveshtehaye shoma ra manaande pardehaye naghashi be tamasha mineshinam hata kalame be kalamehye anha dele man ra milarzanad
    …………………………………………………….
    جواب: سپاس

  4. Masi

    استاد من مدت هاست که صحبت ها و دیدگاه شما در مورد نوروز، سفرهای نوروزی رو گوش دادم و خوندم ، چقدر جالب که در این نوشته ریشه ی این سفرها رو بررسی کردین و چقدر عجیب که انگار فکرهاتون با ریشه از اینجا شروع شده و امروزه به شدت پرورش یافته و پخته شده.،
    شما یک مسیر بیش از ده ساله ی پر از پویایی، دانش، مطالعه و خلاقیت رو گذروندین، من این رو از روی تک تک کلماتتون حس می کنم.
    واقعا یک تنه بی نظیرید شما!👌🍀🙏🏻
    ……………………………………………………………………………………………………
    جواب: سلام. شما متن‌ها و همچنین منِ متن‌هایم رو بهتر از من می‌شناسید

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *