استراتژی‌های نوین در گردشگری

همه می‌دانیم که رونق گردشگری در سال‌های اخیر چنان بوده که اشتغال‌زایی و درآمدزایی‌اش مثال زدنی شده. اما سوالی که پیش می‌آید این است که از این پس استراتژی آینده‌ی گردشگری چگونه خواهد بود و بر چه مبنایی پیش خواهد رفت.
این نوشتار قصد دارد تا به بررسی اجمالی روند گردشگری در دهه‌ی اول هزاره‌ی سوم بر اساس گفتارها و منش‌های بین‌المللی بپردازد. بنابراین بد نیست در ابتدا به شعارهای برخی از سازمان‌های بین‌المللی مرتبط با گردشگری در دهه‌ی اول قرن ۲۱ نظری بیفکنیم، شاید که بتوانیم به نتایجی برسیم.

شعارهای سازمان جهانی گردشگری در دهه‌ی اول قرن ۲۱
۲۰۰۰ – فن‌آوری و طبیعت: دو چالش گردشگری در آغاز قرن ۲۱
۲۰۰۱ – گردشگری ابزاری برای صلح و گفتگوی میان تمدن‌ها
۲۰۰۲ – اکوتوریسم و توسعه پایدار
۲۰۰۳ – گردشگری: نیروی محرکه برای کاهش فقر، اشتغالزایی، هماهنگی اجتماعی
۲۰۰۴ – ورزش و گردشگری: دو نیروی زنده برای برای درک متقابل فرهنگ و توسعه جوامع
۲۰۰۵ – سفر و حمل و نقل: از تخیل ژول ورن تا واقعیت قرن ۲۱
۲۰۰۶ – گردشگری غنا می‌بخشد.
۲۰۰۷ – گردشگری درها را به روی زنان می‌گشاید.
۲۰۰۸ – گردشگری در پاسخ به چالش آب و هوا و گرم شدن زمین
۲۰۰۹ – گردشگری: تجلیل از تنوع
۲۰۱۰ – گردشگری و تنوع زیستی

متوجه می‌شویم مسائل مربوط به محیط زیست، فرهنگ، صلح، فقر، زنان، و هماهنگی‌های اجتماعی در جامعه جهانی جزو دغدغه‌هایی هستند که ظاهرا گردشگری باید برای آنان چاره‌ای بیندیشد.

موزه‌ها
موزه‌ها نقش مهمی را در صنعت گردشگری ایفا می‌کنند. از این‌روست که در شعارهای ایکوم (شورای بین‌المللی موزه‌ها) بر مواردی همچون صلح، جهانی شدن، ارتباط میان فرهنگ‌ها، گردشگری و هماهنگی اجتماعی تاکید شده است.

محیط زیست
بخش عظیمی از گردشگری به طبیعت و محیط زیست انسان‌ها و جانواران و گیاهان وابسته است. ببینیم که سازمان جهانی محیط زیست چه برنامه‌هایی را برای خود تدوین کرده است:
شعار سال ۲۰۰۰ سازمان جهانی محیط زیست این است: “هزاره و محیط زیست – زمانی برای عمل”.
بر همین اساس در سال‌های بعدتر، سازمان جهانی محیط زیست به زمین و آب و دریاها و اقیانوس‌ها و شهرها و کویرها و بیابان‌ها و ذوب یخ‌ها و تغییرات آب و هوایی و اقتصاد کم کربن و گونه‌های زیستی توجه نشان داده است.

زنان
شعار سال ۲۰۰۷ میلادی سازمان جهانی گردشگری، زنان را خطاب قرار داده است، بنابراین این موضوع نیز در گردشگری اهمیت دارد. از طرفی شعارهایی که در روز جهانی زنان در دهه‌ی اول هزاره‌ی جدید عنوان شده‌اند به اتحاد زنان، صلح، برابری جنسیتی و از این قبیل می‌پردازد.

اهداف توسعه هزاره بر اساس خواسته‌های سازمان ملل
MDGS، نام اختصاری «اهداف توسعه هزاره» سازمان ملل است که در سپتامبر سال ۲۰۰۰ معرفی شد و همه‌ی ۱۹۱ کشور عضو، تعهد کردند که تا سال ۲۰۱۵ به این اهداف برسند.
در یک کلام اهداف توسعه هزاره سازمان ملل، مبارزه با فقر، برابری جنسیتی، پایداری محیط زیست، توسعه و مشارکت جهانی را مد نظر قرار داده است.
به عبارت دیگر، اهداف ۱ و ۷و ۸ از هشت هدف تعیین شده توسط سازمان ملل، مستقیما از سوی صنعت گردشگری می‌توانند حمایت شوند، و اهداف دیگر نیز به‌طور غیرمستقیم با گردشگری در ارتباط هستند.
اهداف توسعه هزاره که می‌توانند مستقیما توسط گردشگری حمایت شوند، عبارتند از:
هدف شماره ۱: حذف کامل فقر و گرسنگی شدید
هدف شماره۷ : تضمین پایداری محیطی
هدف شماره۸ : ایجاد مشارکت جهانی برای توسعه

با بررسی شعارهای سازمان‌های مختلف در بالا متوجه شدیم که پایداری محیط زیست، ارتباط میان فرهنگ‌ها، مبارزه با فقر، ایجاد صلح در جهان، هماهنگی اجتماعی میان اقشار مختلف در همه‌ی جوامع و توجه به برابری‌های جنسیتی، رسالت سازمان‌های بین‌المللی است که اتفاقا به طور مستقیم یا غیرمستقیم با گردشگری در ارتباط هستند. بنابراین دور از واقعیت نیست اگر بگوییم که به غیر از نگاه اقتصادی حاکم بر گردشگری، اهداف دیگری نیز در این فعالیت قابل بررسی است.

از طرفی وقتی موضوعاتی که در گردشگری امروز با آن‌ها مواجه هستیم را مورد بررسی قرار می‌دهیم با چالش‌هایی روبرو می‌شویم که بعضی از آن‌ها عبارتند از: رویارویی گردشگری و مدرنتیه، علت‌های سیاسی و غیرسیاسی در ظهور و سقوط مقاصد گردشگری، حضور مفاهیمی همچون “منطقه ممنوعه” در عرصه گردشگری که می‌تواند سیاسی یا غیرسیاسی باشد، حضور پرقدرت اینترنت، پیشرفت “شبکه‌های اجتماعی”، تولد “وب ۲” و …

شاید بتوان گفت، نگرشی که از چند خط بالا حاصل می‌شود این است که با رونق گردشگری در همه‌ی جهان امروز، احتمالا به مفاهیم جدیدتری برای هستی‌شناسی آن احتیاج داریم. ظاهرا این صنعت (یا به زعم برخی از کارشناسان، فعالیت) خیلی سریع و عمیق جای خود را در میان بقیه‌ی فعالیت‌های بشری پیدا کرده است و اجتماع و سیاست و فرهنگ و اقتصاد و باور و سبک زندگی جوامع را در سطح خرد و کلان تغییر داده است و احتمالا بیش از این هم تغییر خواهد داد.

بر همین اساس است که روش‌ها و استراتژی‌های جذب مخاطب در گردشگری، هر روز و بنا به شرایط و گاهی با تغییرات جزیی و کلی، طوری عرضه می‌شوند که طیف بیشتری را مورد توجه قرار دهند و نهایتا برای هر تفکر و سلیقه و نیاز و مرام، رویکردی خاص ارائه می‌شود.

شاید در روزگارانی پیش از این تجارت، تجارت نیازهای اولیه‌ی بشری بود اما امروزه گردشگری ثابت کرده است که نه تنها خاطره و رویا و تجربه را می‌توان خرید و فروش کرد، بلکه تفکرات و ارتباطات عالی انسانی نیز درون مرزهای داد و ستد گنجانده شده‌‌اند. این موضوع را می‌توان دوگونه معنا کرد: یکی این‌که ایده‌آل‌ها و آرمان‌های بشری را هم می‌توان با ترفندهای مختلف داد و ستد کرد و دیگر این‌که داد و ستد را می‌توان تا حد ایده‌آل‌ها و آرمان‌های بشری ارتقا داد.

آرش نورآقایی