گل سرخی بر مزار خیام

گل سرخ را که بر مزار خیام گذاشت، گویی که خیالش راحت شده باشد، نگاهی کرد و گفت:« ۲۰ سال بود که آرزو داشتم به ایران بیایم و دسته گلی به او تقدیم کنم.» او یک گردشگر بود. 

هنگامی که ترجمه اشعار خیام در سال ۱۸۵۹ توسط “ادوارد فیتز جرالد” منتشر شد، روح جدیدی در ادبیات انگلستان و دنیا دمیده شد. چنانکه به قول “صادق هدایت” از آن به بعد، “ادبیات عمری” خود یک سبک و سلیقه مخصوصی از ادبیات و اشعار شد.

امروزه رباعیات عمر خیام به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، آلمانی، دانمارکی، ایتالیایی، لاتینی، عربی، ارمنی، ترکی و … ترجمه شده و مجامع و محافل بسیاری به افتخار و به نام خیام در برخی از کشورهای دنیا تاسیس شده‌اند.

خیام به همراه هومر، شکسپیر، دانته و ویرژیل جزو پنج شاعر بزرگ تاریخ قلمداد می‌شود. بعد از شکسپیر، دیکنز و والت ویتمن، خیام صاحب بیشترین تعداد ضرب‌المثل به زبان انگلیسی است. در انگلیس، آمریکا، آلبانی و تونس هتل‌هایی به نام خیام هست. در بخارست یک میدان به نام خیام نامگذاری شده. ناسا یکی از آتشفشان‌های ماه و نیز یک سیارک را به یاد خیام نامگذاری کرده: omarkhayam3095، بورخس، داستانی درباره خود خیام نوشته و سوژه چند داستان دیگرش را هم از اشعار خیام گرفته. او در خانه، کوزه‌ای به یاد خیام داشت. همچنین زندگی و شخصیت عمر خیام تا به حال چهار بار مضمون فیلم‌های هالیوودی را شکل داده است.

در کتاب “سمرقند”، نوشته‌ی “امین مالوف” از قول راوی قصه که نامش “بنیامین عمر لوساژ” است، آورده شده:”در طی سال‌های دهه‌ی نود (منظور دهه‌ی نود قرن نوزدهم میلادی است) صدها پسر نوزاد آمریکایی به نام عمر نامیده شدند.” از قضا نام خود راوی هم به دلیل علاقه پدر و مادرش به عمر خیام، “عمر” گذاشته شد.

در داستان سمرقند، “بنیامین عمر لوساژ” برای پیدا کردن نسخه خطی اشعار دست‌نوشته‌ی خیام به ایران سفر می‌کند، آن را می‌یابد و در برگشت سوار کشتی معروف تایتانیک می‌شود. کشتی تایتانیک در شب چهاردهم ماه اوریل ۱۹۱۲ در وسط دریای “ترونوو” غرق شد و رباعیات عمر خیام برای همیشه در دل اقیانوس مدفون گشت.

با اندکی توجه به مطالب بالا متوجه می‌شویم که عمر خیام یکی از معروفترین چهره‌های جهانی ماست که به عنوان شاعر و دانشمند و ریاضی‌دان و منجم در دنیا مطرح شده و اندیشمندان بسیاری درباره‌اش سخن گفته‌اند و او را ستوده‌اند.

در بحث مربوط به گردشگری، وجود چنین شخصیت‌هایی در کشور مقصد، از مهم‌ترین عوامل جذب گردشگر به شمار می‌آیند. شاعرانی همچون حافظ و خیام، دانشمندانی همچون پور سینا و خوارزمی و رازی، شاهانی چون کوروش و داریوش و شاه عباس، عارفانی همچون بایزید بسطامی، مردانی همچون حسن صباح و از این قبیل که چهره‌هایی مشهور برای جهانیان به شمار می‌روند، بسان گنج‌هایی هستند که با نوستالژی جهانی که ایجاد می‌کنند، کمتر می‌شود که فرهیخته‌ای را برای آمدن به ایران، وسوسه نکنند.

بسیارند کسانی که سفر می‌کنند تا حال و هوای ایرانی را دریابند که چنین مردانی را پرورش داده است. با این همه ما با همه همایش‌هایی که برای معرفی فردوسی و پورسینا و… برگزار کرده‌ایم، نتوانسته‌ایم این چهره‌های جهانی‌امان را که کم هم نیستند، به طور قابل قبولی که نیاز امروز ماست، به دنیا معرفی کنیم. طرفه‌تر این‌که اگر پورسینا و خیام و حسن صباح را در دنیا می‌شناسند به خاطر فعالیت‌های ما نبوده است.

تعداد شخصیت‌های علمی، عرفانی، فرهنگی، هنری، سیاسی، ورزشی و… کشورمان چنان در خور توجه است که اصولا می‌توانیم تورهایی را طراحی کنیم و فقط به معرفی آنان بپردازیم.

در هر شهری مردی از مردانمان خفته است و  به غیر چند تن از آنان، بقیه در غبار فراموشی جهانی و ایرانی، محو شده‌اند. هالیوود برای یک شخصیت ایرانی فیلم می‌سازد و ما نمی‌توانیم چند گردشگر خارجی را به معدود گردشگرانمان اضافه کنیم. این گونه است که می‌توانیم بگوییم، اصولا حس ناسیونالیستی ما از گونه سانتی‌مانتال و رمانتیک است و به طور عملیاتی به آن نگاه نمی‌کنیم.

در آخر پیشنهاد می‌شود که در مسیر تورها (به ویژه تورهای ورودی)، دیدار از مقبره بزرگان ایران زمین و در نتیجه آشنایی با افکار و اندیشه‌ها و کتاب‌های آنان به عنوان بخشی از سفر، لحاظ شود.

آرش نورآقایی