گردشگری ادبی در قالب پارک ادبی

متن زیر که توسط سرکار خانم “ونوشه فلاح رنجبر” از زبان ایتالیایی به زبان فارسی برگردانده شده است، حاوی اطلاعات و ایده‎های جالب توجهی برای ایجاد پارک‎های ادبی و رونق گردشگری ادبی است. بنده به زعم خودم از تلاش “ونوشه” تشکر و قدردانی می‎کنم.

پارک‎های ادبی ایتالیا – چشم‎اندازهای ادبی ایتالیا

مؤسسه  “چشم‎اندازهای ادبی ایتالیا” (مناظر ادبی ایتالیا)، شرکتی است با مسئولیت محدود که در سال ۲۰۰۹ پایه‎گذاری شد. هدف آن سازمان‎دهی یک شبکه داخلی و همچنین بین‎المللی است. این شبکه از  عناصری با جذابیت گردشگری و همچنین مکان‎هایی که به لحاظ تاریخی (شواهد تاریخی)، معماری و اشاره به هویت اجتماعی و حتی اقتصادی دارای اهمیت هستند تشکیل می‎شود‎، و این مکان‎ها می‎توانندنقش قابل‎توجهی را در حوزه‎ی سیاست‎های گردشگری مسئولانه (پایدار) و توسعه پایا (پایدار) به خود اختصاص دهند.

اندیشه‎ی بنیادی این پروژه خلق یک ایده‎ی گردشگری با مرجعی فرهنگی است و هدف آن پیوند دادن گردشگری به پارامترهای کیفی و پایداری در راستای اقدامی عملی در زمینه‎ی “گردشگری پایدار” و بر اساس طرح بحث شده در ژوهانسبورگ به سال ۲۰۰۲ می‎باشد – سالی که از طرف سازمان ملل متحد به عنوان “سال جهانی اکوتوریسم (بوم گردشگری- International Year of Ecotourism) شناخته شد.

و در نهایت شناسایی عناصر فرهنگی، محیطی و تولیدیِ دارای برتری و شهرت در هر قلمرو و متصل کردن آن به شبکه‎ای منظم و کارآمد با هدف حفاظت و بهره‎وری صحیح از چشم‎اندازهای فرهنگی (شهری، روستایی، تولیدی و میراث معنوی) و همچنین حفاظت و توسعه هویت فرهنگی و تولیدی هر منطقه، جزو اهداف این پروژه قلمداد می‎شود.

در همین راستا نباید فراموش شود که از نقطه‎نظر تجاری هر سرزمین یک منبع اقتصادی تجدیدناپذیر در نظرگرفته می‎شود، بنابراین باید از آن محافظت شود و همچنین باید به عنوان موردی در زمینه‎ی توسعه‎ی پایدار دیده شود که موجودیت تولیدی و فرهنگی هر منطقه را از طریق ارتقاء گردشگری و تجربه‎های توریستی با یکدیگر درگیر کرده و پیوند می‎دهد.

بنابراین روشی که بتواند گردشگری فرهنگی را با حفاظت از محصولات فرهنگی و محیط زیست ادغام نماید -با تاکید بر ارتباط تنگاتنگ میان توسعه‎ی گردشگری، رشد اقتصادی و حفاظت و نگهداری میراث فرهنگی و محیط زیست – برای ترویج گردشگری پایدار (گردشگری مسئولانه) امری حیاتی به شمار می‎آید. “پارک‎های ادبی” به راحتی می‎توانند در این حوزه قرار بگیرند.

حفاظت و ارزش‎گذاری بر مکان‎هایی که سرچشمه‎ی الهام آثار ادبی بوده‎اند براساس ایده‎ی “استانیسلاو نیِوُ” (Stanislao Nievo) شکل گرفت – شاعر، نویسنده و روزنامه‎نگار ایتالیایی که در سال ۱۹۲۸ در شهر میلان زاده شد و در سال ۲۰۰۶ در شهر رُم چشم از جهان فروبست- وی در رابطه با پارک‎های ادبی می‎گوید‎:

[پارک‎های ادبی نقش حافظان ادبیِ سرزمین‎هایی را ایفا می‎کنند که از طریق اشعار و توصیفات مشهور جاودان شده‎اند ولی در معرض خطر فراموشی قرار دارند، این پارک‎ها با انتخاب مسیرهایی شکل می‎گیرند، که به‎وسیله‎ی ایستگاه‎هایی که نشانی از حضور فیزیکی و یا نمادین نویسندگان دارند تعریف می‎شوند. مسیری منحصر به‎فرد که به بازدیدکننده امکان درک همان احساسات و الهاماتی که نویسنده تجربه کرده را می‎دهد.]

پارک‎های ادبی

پارک‎های ادبی قطعاتی از یک سرزمین هستند که به‎وسیله‎ی ترکیب‎های مختلفی از المان‎های طبیعی و بشری مشخص می‎شوند و تکامل جوامع محلی را از طریق ادبیات روایت می‎کنند، و همین مکان‎ها هستند که احساساتی را که الهام بخشِ بسیاری از نویسندگان در خلق آثارشان بودند را به بازدیدکنندگان منتقل می‎کنند. در این میان پارک‎ها سعی دارند تا با برگزاری سخنرانی‎هایی که یادآور نویسنده، الهامات و خلاقیت‎اش هستند، از راه شناساندن محیط، تاریخ ، سنت‎ها و افرادی که در آن منطقه سکونت دارند، این امکان را میسر کنند.

بسیاری از معروف‎ترین آثار ادبی که در مکان‎های واقعی مربوط به زندگی یک نویسنده (یا مربوط به وقایعی خاص از زندگی‎اش  و یا انتخاب شده به دلیل جذابیت فرهنگی‎اشان) شکل گرفته‎اند، امکان تعبیری تازه از این فضاها را به ما می‎دهند و با آمیزشی متوازن میان چشم‎انداز، میراث فرهنگی و فعالیت‎های اقتصادی می‎توان سرزمینی را دوباره احیا کرد و معنایی جدید به آن بخشید.

و از همین طریق خواننده به نوعی توانایی رمزگشایی متون ادبی دستیابی پیدا می‎کند که او را به بازدید از مکان‎هایی هدایت می‎کند که پیش از آن فقط به لحاظ مناظرشان جهت بازدید قرار می‎گرفتند. نقش پارک‎های ادبی به محافظت و مطرح کردن ادبیات با استفاده از محل‎ها محدود نمی‎شود بلکه توانایی حفاظت از سرزمین‎ها از طریق ادبیات را هم دارند.

در استان‎های مختلف کشور ایتالیا تا کنون چهارده پارک ادبی احداث شده‎اند که در این‎جا به معرفی برخی از آن‎ها می‎پردازم :

۱. پارک‎ ادبی پیر پائولو پازولینی

پیر پائولو پازولینی شاعر، نویسند، فیلمنامه نویس، کارگردان و روزنامه‎نگار ایتالیایی است و به عنوان یکی از برترین هنرمندان قرن بیستم ایتالیا از وی یاد می‎شود. وی در سال ۱۹۲۲ در شهر بولونیا (Bologna) متولد شد و از همان سال‎های کودکی شروع به نوشتن شعر می‎کند. به سال ۱۹۳۹ در حالی‎که هفده سال بیشتر نداشت موفق به پایان دوره‎ی دبیرستان شده و بلافاصله در دانشگاه ادبیات بولونیا ثبت نام کرد. سال ۱۹۴۲ اولین مجموعه‎ی شعرش را با هزینه‎ی شخصی منتشر کرد.

چند سالی پس از مرگ تنها برادرش، در سال ۱۹۵۰ همراه با مادرش به شهر رُم نقل مکان می‎کند. و پس از سختی‎های زیاد فعالیت خود را در دنیای سینما و ابتدا در زمینه‎ی فیلمنامه‎نویسی، آغاز کرد.

در سال ۱۹۶۱ اولین فیلم سینمایی وی به نام آکاتونه (Accattone) کلید می‎خورد و آغازی می‎شود بر فعالیت‎های سینمایی او که در سینمای ایتالیا نقش مهمی را ایفا کردند.

پازولینی در اولین شبِ نوامبر ۱۹۷۵ در منطقه‎ی اُستیا (Ostia) واقع در حومه‎ی شهر رُم به طرز فجیعی به قتل رسید. و معمای قتل او تا به امروز همچنان حل نشده باقی مانده است.

اُستیا که یک محله‎ی ساحلی است تا قبل از دهه‎ی ۶۰ میلادی‎، با این‎که به لحاظ تاریخی و باستان‎شناسی و همچنین به دلیل موقعیت ساحلی و اقلیمی‎اش دارای ارزش و ظرفیت‎های بسیار است، محله‎ای بود رها شده برای زندگی افرادی از طبقه‎ی پایین اجتماع که در شرایط نامناسبی زندگی می‎کردند. از دهه‎ی ۶۰ به بعد به عنوان منطقه‎ای توریستی مورد توجه قرار گرفت و امروزه به یکی از قطب‎های گردشگری در اطراف شهر رُم تبدیل شده است.

از نقطه‎ی مرگ و خاموشی تا مثالی برای احیای محیط زیست: محلی که در آن توسط مجسمه‎ساز ایتالیایی “ماریو رُزاتی” (Mario Rosati) به یاد واقعه‎ای که زندگی “پازولینی” را درهم شکست، یادبودی اجرا شده است. این مکان در قلمرو وسیعی قرارگرفته است که سرشار از تناقض است. اثری که در طول سالیان به نمادی از محله‎ی کاملا فراموش شده در میان کلبه‎های خرابه، زباله‎های غیر قانونی و حیوانات علف‎خوار تبدیل شده بود (اشاره به کتاب “بچه‎های زندگی” (Ragazzi di vita) اثر پازولینی که در سال ۱۹۵۵ منتشر شد و زندگی نوجوانانی از طبقه‎ی پایین اجتماع را در حومه‎ی شهر رُم روایت می‎کند)، امروز در مرکز یک آبادی حفاظت شده قرار دارد.

پارک ادبی پازولینی با هدف حفاظت و شناساندن محلی که زندگی این هنرمند بزرگ در آن‎جا به پایان رسید راه‎اندازی شد و همچنان با برنامه‎هایی که ترتیب می‎دهد یادآور وضعیت اسف‎بار زندگی اجتماعی در مناطق حومه‎ی شهر رُم است و در کنار آثار باستانی و طبیعی این منطقه‎، مجموعه‎ای جذاب برای گردشگری را تشکیل می‎دهد.

۲. پارک‎ ادبی کارلو لِوی – آلیانو

کارلو لِوی (Carlo Levi) نویسنده، نقاش، روشنفکر و مبارز ضد فاشیسم ایتالیایی است. وی در سال ۱۹۰۲ در شهر تورینو و در خانواده‎ای یهودی متولد شد و در سال ۱۹۲۳ در رشته‎ی پزشکی از دانشگاه تورینو فارغ‎التحصیل شد و یک سال بعد موفق به نمایش برخی آثار نقاشی‎اش در دوسالانه‎ی ونیز می‎شود.

در سال ۱۹۳۱ به جنبش ضدفاشیست “عدالت و آزادی” ملحق می‎شود و در سال ۱۹۳۵ برای دومین بار دستگیر شده و به منطقه‎ی دور افتاده‎ای در جنوب ایتالیا به نام  “آلیانو” (Aliano) واقع در استان “باسیلیکاتا” (Basilicata) تبعید می‎شود و تا سال ۱۹۳۷ در تبعید می‎ماند.

زندگی در این منطقه‎ی دور افتاده‎ی جنوبی ایتالیا اثری شگرف بر او به جای گذاشت که باعث خلق یکی از مهم‎ترین آثار ادبی قرن بیستم توسط وی گردید. این اثر در ایران با عنوان “مسیح هرگز به این‎جا نرسید”، با ترجمه‎ی “محمدحسین رمضان کیایی” و توسط انتشارات “هرمس” به چاپ رسید (عنوان ایتالیایی آن “Cristo si è fermato ad Eboli” می‎باشد.) در این کتاب نویسنده داستان زندگی خود را در این منطقه روایت می‎کند و سعی دارد تا شرایط سخت زندگی و فرهنگ مردمان آن منطقه را به تصویر بکشد.

پس از آن دوران نویسنده برای مدتی به فرانسه نقل مکان می‎کند ولی در سال ۱۹۴۳ دوباره به موطن خویش باز می‎گردد و در طول سال‎های ۱۹۴۳و ۱۹۴۴ هنگامی که در شهر “فلورانس” سکونت داشت به نگارش کتاب مذکور پرداخت و در سال ۱۹۴۵ برای اولین بار آن را منتشر نمود.

وی در چهارم ژانویه ۱۹۷۵ در شهر رم در گذشت و در “آلیانو” به خاک سپرده شد. سرزمینی که توسط اثر او به جهانیان شناسانده شد و در مرکز توجه قرار گرفت.

ایده‎ی تأسیس “پارک‎‎‎ ادبیِ کارلو لِوی” از ارتباط تنگاتنگ میان اثر نامبرده – کتاب “مسیح هرگز به این‎جا نرسیده” – و مکان‎هایی که در کتاب توصیف شده‎اند، ریشه می‎گیرد و پارک‎ ادبی آن‎ها را به صورت مجموعه‎ای جهت بازدید به علاقمندان  پیشنهاد می‎کند. در این مجموعه علاوه بر بازدید از خانه‎ای که نویسنده در آن سکونت گزیده بود به بازدید از مناظر، معماری طبیعی و اصیل “آلیانو” و روستاهای هم‎جوار و تمامی مناطقی که در در کتاب از آن‎ها نام برده شده، هم هدایت می‎شوند در حالی‎که مسیر این بازدید جوری تعیین شده است که در طول آن با فرهنگ عامیانه و حرفه‎های سنتی و ذائقه ی غذایی منطقه هم آشنا شوند. درست همان‎طور که نویسنده در طول دوران تبعیدش این مردم، فرهنگشان و زندگی روزمره‎شان را قدم به قدم کشف کرد.

بازگشایی خانه‎ی “لِوی”، بعد از اعمال مرمت‎های لازم میسر شد، این مرمت‎ها به گونه‎ای طراحی شدند که کم‎ترین تغییرات را در فضایی که از طرف نویسنده توصیف شده بود ایجاد کنند. خانه‎ای که شاید از بسیاری جهات خانه‎ای معمولی به نظر برسد ولی انگاری که جادویی آن را در بر گرفته، جادویی که فقط مکان‎هایی که بخت آن را داشته‎اند تا در چنین اثر ادبی ثبت شوند ، از آن برخوردار خواهند بود.

۳. گراتزیا دِلِدّا – گالتللی

گراتزیا کوزیما دِلِدّا نویسنده و مترجم ایتالیایی است که به سال ۱۸۷۱ در شهر نوئورو (Nuoro) واقع در جزیره‎ی ساردنیا (Sardegna) و در خانواده‎ای از طبقه‎ی متوسط متولد شد، این مساله و شرایط اجتماعی و فرهنگی در ساردنیای آن سال‎ها دلیلی بود بر محدودیت وی جهت ادامه‎ی تحصیل. از همین رو وی پس از اتمام دوره‎ی ابتدایی با کمک یک معلم خصوصی و در خانه علاوه بر مطالعه ادبیات ایتالیایی به یادگیری زبان‎های لاتین و فرانسه هم پرداخت.

با این‎که شرایط اجتماعی زنان در ساردنیا کمکی به پیشرفت او نمی‎کردند، وی با پشتکار و تکیه بر استعداد نویسندگی‎اش در سال ۱۸۹۰ موفق به انتشار داستانی کوتاه در یکی از مجلات در شهر رُم  شد و این واقعه آغازی شد بر فعالیت حرفه‎ای وی به عنوان یک نویسنده. در سال ۱۸۹۹ به شهر رُم نقل مکان و در ۱۹۰۰ در همان شهر ازدواج کرد و تا پایان عمرش (۱۹۳۶) در آن شهر روزگار گذرانید. وی در سال ۱۹۲۶ موفق به دریافت جایزه‎ی نوبل در زمینه‎ی ادبیات گردید.

رمان “نی‎زار در باد” (Canne al vento) نوشته شده به سال ۱۹۱۲ را می‎توان مشهورترین اثر وی دانست. تمامی ماجراهای این کتاب در منطقه‎ای به نام گالتللی (Galtellì) از توابع شهرستان نوئورو شکل می گیرد. این داستان از زبان زنی نقل می‎شود که به خدمتکاری در خانواده‎ای ثروتمند و قدرتمند مشغول شده ولی پس از مدتی شاهد افول این خانواده است. وی در کتابش با دقت و موشکافی زیادی از کلیسای سن پیتر، خانه‎ای مسکونی (براساس توصیف‎های نویسنده بسیار شبیه خانه‎ی خانواده‎ی نیِددو (Nieddu) می‎باشد که وی و خانواده‎اش زمان زیادی را در آن‎جا سپری می‎کردند به‎خصوص برای تعطیلات)، کلیسای مقدس‎ترین مصلوب (Santissimo Crocifisso)، مرکز تاریخی و معماری منطقه و مناظر طبیعی آن سرزمین می‎پردازد و در نهایت رد پای بسیاری از خانه‎ها و نقاط این شهر را می‎توان در طول داستان پیدا کرد. به همین دلیل مسیر بازدید در این منطقه هم با عبور از همین محل‎ها تعریف می‎شود و با بازدید از موزه‎ی قوم‎شناسی و صرف غذا در یک رستوران محلی و با غذاهای کاملا محلی پایان می‎یابد.

تحقیق و ترجمه: ونوشه فلاح رنجبر

منابع:

http://www.parchiletterari.com/mission.php

http://en.wikipedia.org/wiki/Sustainable_tourism

http://it.wikipedia.org/wiki/Stanislao_Nievo

http://it.wikipedia.org/wiki/Pier_Paolo_Pasolini

http://it.wikipedia.org/wiki/Carlo_Levi

http://www.aliano.it/aliano/home/il-parco-letterario.php

http://it.wikipedia.org/wiki/Grazia_Deledda