وجه تسمیه نام ایران

تنها از سال ۱۹۳۵ میلادی است که بر طبق تقاضای دولت وقت، نام سرزمینی که ما در آن زندگی می کنیم به “ایران” تغییر اسم داده است.

در واقع واژه “ایران” به جای واژه پرس (به لهجه فرانسوی)، پرشیا (به لهجه انگلیسی) و … که همگی از “پرسیس” یونانی گرفته شده‌اند، آمده است.

ایران در یک کلام یعنی سرزمین آریایی‌ها.

واژه ایران به ایرانی باستان  aryanam ،به فارسی باستان ariya ، به اوستایی  airyaو به فارسی میانه  eranتلفظ می شود.

واژه ERAN ترکیبی ازER  و پسوندAN  است و به معنای “منسوب به قوم “ER” است. بنابراین اران و با تلفظی که ما امروزه می گوئیم، ایران، یعنی محلی منسوب به نژاد “ایر” یا محل آریائیان.

از طرفی به گفته بعضی از محققین “ایر” در لغت به معنی فروتن و آزاده است و جمع آن، ایران به معنی فروتنان و آزادگان است.

در اوستا هم ایران نام سرزمینی است که مردمی شریف، نجیب، نژاده و اصیل در آن زندگی می کنند. اوستا در بخش وندیداد از جایی به نام “ایرانویج” نام می برد که مرکز اصلی ایرانی ها است.

ایرانویج تغییر یافته واژه “ائیرینه وئجه” است. در سانسکریت واژه بیجه به معنی تخم است و از این رو خاورشناسان “ائیرینه وئجه” را به معنی “سرزمین تخمه و نژاد آریائی” گرفته اند.

در واقع نام سرزمینی است که ایرانیان نخست به آن جا رفتند و از آن جا تدریجا پیش رفتند و سراسر ایران زمین را گرفتند و بعدها همه ممالکی که در تصرف آنان بود، ایران نامیده شد.

در اوستا وقتی درباره ایرانویج سخن می رود، صحبت از جایی است بسیار سرد و شاید به خاطر همین سرماست که ایرانی ها کوچ کرده اند.

در وندیداد آمده: “نخستین جا و سرزمین نیکویی که من، اهورامزدا آفریدم، ایرانویج بود که از رود “ونگوهی دائیتی” آبیاری می شود.”

و در متون پهلوی آمده که “ونگوهی دائیتی” همان “وهرود” است و در جای دیگر آمده که وهرود، رود جیحون (اکسوس) است.

نام ایرانویج در اوستا و کتب پهلوی بارها ذکر شده و دانشمندان احتمال می دهند که مکان آن اطراف خوارزم و جیحون باشد.

در زمان ساسانیان سرزمین ایران به نام ایرانشهر (  eran-star) و ایرانی به نام ایرانشهری ( eransatrik ) معروف بودند.

اما آن چه که به نام فلات ایران می شناسیم، منطقه وسیع و بلندتر از مکان های پست اطراف است که در آسیای جنوب غربی شامل قفقاز، ترکستان و افغانستان و ایران کنونی بود و قبل از مهاجرت آریائیان به این سرزمین، اقوامی از نژادهای مختلف در آن می زیستند و منطقه ای که امروز ایران نام دارد جزو قسمتی از بخش غربی و تا حدی جنوبی آن و در حدود ۶۳% تمام آن است.

 

منابع:

– لغت نامه دهخدا، علی اکبر دهخدا

– روزگاران، دکتر عبدالحسین زرین کوب، انتشارات سخن

– دانشنامه مزدیسنا، دکتر جهانگیر ارشیدری، نشر مرکز

– ایران باستان، م. موله، ترجمه ژاله آموزگار، انتشارات توس

– ایرانویج، دکتر بهرام فره وشی، انتشارات دانشگاه تهران

– زندگی و مهاجرت آریائیان، فریدون جنیدی، نشر بلخ