مقدمه
در عصر پستمدرن که فراروایتها ضعیفترین دوران خود را سپری میکنند و بحران هویت گریبانگیر بیشتر جوامع جهان شده و افراد در ورطه سرگشتگی و سردرگمی به حال خود رها شدهاند، جامعهای میتواند بقای خود را تضمین و حرکت به جلو را تداوم بخشد که کنترل تاریخ و گذشته خود را در دست داشته باشد و بتواند با تفسیری عالمانه، اصیل، روایتگونه و مخاطبمحور میراث بهجای مانده از پیشینیان را به شهروندان خود و سایرین انتقال دهد. حاصل این تلاش شناخت، تعامل، همگرایی و ساخت هویتی یکدست و نیرومند در عین حفظ تفاوتهاست که به حق نیل به این اهداف نیازمند کوشش بیوقفه یک ملت است که در صورت حصول، منادی پیشرفت مادی و معنوی آن ملت خواهد بود.
شاید مهمترین میراث هر ملتی، ادبیات آن باشد. ادبیات تجلیگاه خلاقیت و مظهر خودباوری ملتهاست؛ آنگاه که تصمیم گرفتهاند خود باشند و از ابراز خویشتن نهراسند. در این زمینه نیز به طور طبیعی برخی ملتها بهتر عمل کردهاند که این مهم در عصر حاضر، منشای رقابتمندی به شمار میرود.
ادبیات حوزه فرهنگی ایران زمین نیز به سبب غنا و تنوع غیر قابل انکار و گسترش در گذر سدههای بیشمار، گنجینهای بزرگ است که بهرهبرداری اصولی از آن اعتلای نام ایران را به دنبال خواهد داشت. از آنجایی که ادبیات کهن و معاصر ما اکنون در سایه ادبیات سایر ملل تا حدودی رنگ باخته و از سوی قشرهای گوناگون کشور بهویژه جوانان نادیده گرفته میشود، برای معرفی آن به جهان و تقویت جایگاه آن در میان شهروندان جامعه خویش باید از شیوههایی استفاده کرد که جذابتر، خلاقانهتر و کمتر نخبهگرا باشند. یکی از این شیوهها که رهیافتهای فراوانی برای جامعه در پی دارد پیوند میراث ادبی با صنعت گردشگری است.
گرچه این صنعت بهسان سایر صنایع با رشد و پیشرفت خود تبعاتی را نیز به دنبال داشته است، ولی دستاوردهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن چنان قابل توجه بوده که حتی دورافتادهترین مناطق نیز از توسعه آن غافل نبودهاند. بهبود وضعیت معیشت و رفاه اجتماع محلی و احیای سنن و رسوم فراموش شده یا در حال فراموشی، از جمله رهیافتهای توسعه پایدار گردشگری در هر مقصدی هستند که به واقع، آرمان و ایدهآل جوامع کنونی هستند. گنجاندن میراث ادبی به عنوان محصولی در آمیزهی عرضهداشت گردشگری ظرفیت این صنعت را برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار بسیار افزایش میدهد.
آمیزش خجسته این دو مقوله، نوید ظهور مجدد پدیدهای را میدهد که در ادبیات رشته گردشگری آن را “گردشگری ادبی” مینامند (شاید به عبارتی بهتر بتوانیم آن را گردشگری میراث ادبی بنامیم) که روندی رو به رشد در جهان، بهویژه در کشورهای توسعه یافته، دارد.
“مرکز پژوهشهای تعطیلات نو” در سایه آگاهی از اهمیت این مقوله فرهنگی و در راستای بند الف ماده ۳ و ماده ۴ برنامه پنجم توسعه، که بر لزوم حمایت از میراث فرهنگی مشترک در زمینه ادبیات و هنر و نیز شناساندن و معرفی فرهنگ و تمدن اسلامی – ایرانی و گسترش خط و زبان و ادبیات فارسی تاکید میکنند، عزم آن دارد که برای اولین بار در کشور همایش بینالمللی را در زمینه گردشگری ادبی برگزار نماید که اقدامی بیسابقه در ایران و کم سابقه در سطح جهان است.
پیشینه موضوع
“گردشگری ادبی” فعالیتی است که زاییده علاقه به یک نویسنده، اثر یا فضای ادبی و یا میراث ادبی یک مقصد است و عبارت از بازدید از محل تولد و تدفین ادیبان، موزههای ادبی و سایر محلهای مرتبط با نویسندگان، آثار ادبی و همچنین پیمودن مسیرهایی با مضامین ادبی است. البته گردشگری ادبی فعالیتی نوین نیست و مزار ادیبان همواره از محلهای مهم در تورهای بزرگ سدههای ۱۸ و ۱۹ اروپا بوده است. گردشگران نخستین گراند تورها (تورهای بزرگ)، مسیری را که نویسندگان کلاسیک تشریح کرده بودند، دنبال و از مناظر توصیف شده به وسیله ویرژیل، هوراس و سیسرو دیدن میکردند. بعدها، شاعران دوره رمانتیک چون بایرون و شلی الهامبخش سفر این بازدیدکنندگان شدند. در ایران نیز سیاحان و سفرنامه-نویسانی چون ناصرخسرو این نقش را بازی میکردند و نوشتههای آنان به عنوان یک تم ادبی افراد را ترغیب به سفر میکرد. البته این گردشگران بسیار فرهیخته از آگاهی فرهنگی و توانایی مالی مناسب چنین سفرهایی نیز برخوردار بودهاند. برخی از گردشگران ادبی معاصر به این مسافران نخستین شباهتهایی دارند و به یقین علاقه به مضمونهای ادبی هنوز مختص طبقه متوسط با تحصیلات بالا است، ولی در سالهای اخیر این نوع گردشگری با گسترش تنوع و تعدد جاذبههایش عمومیت بسیار بیشتری پیدا کرده است.
جاذبههای گردشگری ادبی معمولاً در سه شکل زیر متجلی میشوند:
الف) مکانهای واقعی: این مکانها با زندگی یک نویسنده ارتباط واقعی دارند و معمولاً محل تولد، زندگی، آفرینش آثار، مرگ و دفن آنها هستند. مثالهایی از این دست عبارتند از خانه جین آستین در چاوتاون در همپشایر، محل تولد روبرت بورنز در آلووی (اسکاتلند)، یوش محل تولد نیما یوشیج و خانه شهریار در تبریز. وجود این مکان ها برای گردشگران مسجل و تردیدناپذیرند.
ب) مکانهای خیالی: این مکانها بیانگر یا تجلی فضای رمان، نمایشنامه یا شعر هستند. مانند هفت گنبد در هفت پیکر نظامی، همان محلی که فرهاد کوهکن، کوه را به عشق شیرین میکَند (فراتاش یا فرهادتراش در بیستون را به این داستان نسبت میدهند)… و نمونههایی در خارج از ایران مانند خیابانهای دوبلین در اولیس نوشته جیمز جویس، خانه خیالی شرلوک هلمز نوشته سر آرتور کونان دویل.
ج) مکانهای ساخته شده: مکانهایی هستند که به طور عمد برای جذب بازدیدکننده خلق شدهاند. در واقع ارتباط با یک چهره یا شخصیت ادبی امکان ایجاد دامنه وسیعی از جاذبههای موضوعی گردشگری را در مقصد به وجود میآورد. سایتهای خیالیتر و مسیرهای ادبی زیادی نیز برای ترغیب بازدیدکنندگان به دیدار از مکانهای تاثیرگذار در زندگی ادیبان خلق شده است. گاهی تمرکز بر زندگی ادیبان است مانند مسیرهای زندگی توماس هاردی، جورج الیوت، آگاتا کریستی و روبرت بورنز و زمانی این مسیرها، خودِ آثار را تفسیر میکنند مانند مسیر کد داوینچی و مسیر هری پاتر. حتی در مواردی اقدام به توسعه جاذبههایی میشود که واقعیت بیرونی ندارند و بسیاری اصالت آنها را مورد سوال قرار میدهند و این عمل را نوعی کالاییسازی فرهنگی میپندارند، برای نمونه ایتالیاییها در شهر «ورونا» دو قبر نمادین به نام «رومئو» و «ژولیت» ساختهاند که هر ساله هزاران گردشگر برای دیدن این قبرها به این شهر سفر میکنند. این در حالی است که همه میدانند که رومئو و ژولیت نام دو شخصیت خیالی نمایشنامه شکسپیر هستند و وجود خارجی نداشتهاند.
حال با نگاهی به اسامی شهرها، قلعهها، مکانها و آثار تاریخی کشورمان متوجه ظرفیتهای قابل ذکری در اسامی اسطورهای و نامهایی میشویم که مربوط به افسانههاست: قصر شیرین، قصر بهرام، زیج منیژه، قلعه رستم، قلعه ضحاک، زندان سلیمان، تخت سلیمان، کوه بلقیس، تخت جمشید، هفت خوان، فرهاد تراش، شیرین و فرهاد و … که میتوان با خردمندی و خردورزی از آنها بهره گرفت و با حفظ اصالت روایت، آنها را توسعه داد.
سرانجام، به این گروه میتوان شهر کتاب یا شهر ادبی را نیز افزود. این مقصدها به ترویج ارتباط خود با نویسندگان یا شخصیتهای ادبی میپردازند، برای مثال دوبلین و جیمز جویس، ادینبورگ و والتر اسکات. حتی احساس غرور نسبت به وجهه و اعتبار ادبی یک ناحیه میتواند شکل یک جشنواره به خود بگیرد.
مزایای توسعه گردشگری ادبی
• افزایش تعداد گردشگر
• آشنا کردن بازدیدکنندگان داخلی و خارجی با مفاخر ادبی و دستاوردهای آنان
• ایجاد اوقات فراغت لذتبخش و سرشار از آموزههای گرانبار که دغدغه تمدن فراغت در آیندهای نزدیک خواهد بود.
• تقویت و سرعت بخشیدن به جریان فرهیختگی با برانگیختن حس کنجکاوی بازدیدکنندگان از طریق تفسیرهای ارائه شده در محل
• تقویت و غنی کردن محتوای مواد آموزشی کودکان و نوجوانان از طریق تعریف و تعیین تورهای سازمان یافته آموزشی به جاذبهها و منابع ادبی کشور
• خنثی کردن اثرات مخرب مدرنیته چون از خودبیگانگی و تضعیف خودباوری ملل در حال توسعه
• تقویت همبستگی و انسجام ملی بهویژه در جوامعی که از تنوع قومی برخوردارند
• حفظ نوستالژی جمعی
• پاسداری از ارزشهای هنری و زیباییشناختی
• بهبود تصویر و وجهه گردشگری در میان عموم به عنوان صنعتی که توسعه اقتصادی و انسانی را به همراه دارد
• معرفی تصویری نیرومند و جذاب که بازتاب فرهنگ، تمدن و ادبیات غنی حوزه فرهنگی ایران زمین باشد
• توانمندسازی اقتصادی، روانی، اجتماعی و سیاسی اجتماع محلی
• درآمدزایی برای صنعت گردشگری که نیازمند گسترش زمینه فعالیت خود برای حفظ و تقویت رقابتپذیری در سطح ملی و منطقهای است.
اهداف برگزاری همایش
• معرفی این نوع گردشگری به صنعت گردشگری و جامعه
• کمک به تقویت ادبیات رشته گردشگری در حوزه گردشگری ادبی
• تأکید بر اهمیت و ظرفیتهای گردشگری ادبی
• گرد هم آوردن سه رأس مثلث دولت، صنعت و دانشگاه جهت هماندیشی و همکاری در رابطه با چگونگی توسعه هر چه بهتر و پایدارتر این نوع گردشگری در سطح منطقهای، ملی و محلی
• ترغیب دولت و صنعت برای متنوعسازی محصول گردشگری کشور با تمسک به داراییهای غنی ادبی کشور
• بهرهگیری از دانش و تجربه سایر کشور در این زمینه و انتقال این دانش به فعالان صنعت و دانشگاه
• تأکید بر توانایی گردشگری ادبی در تعریف مسیرهای مشترک ادبی با نگاه ویژه به کشورهای فارسی زبان
پی نوشت: این متن با همفکری خانم ها: سیما میری، یلدا شهابی و آقایان: جعفر باپیری، مسیح شریف و آرش نورآقایی ساختاربندی و توسط جعفر باپیری به مرحله نهایی نزدیک شده است.
دیدگاهها
با سلام وبلاگ خیلی خوب وپرمحتوایی داری ولی اگه ممکنه یکی دوتاعکسم بذارکه جذابتربشه
به امید موفقیتتون
راستی ازوبلاگ من هم دیدن کنید خوشحال میشم اگه نظربدید
http://www.memaresaghez.blogfa.com
…………………………………………………………………………………………………………..
جواب: سلام.
سلام
عالیه
…………………………………………………………………………………………………………..
جواب: سلام. سپاس.
سلام. کارتون عالیست. به تو و همفکرات تبریک و خسته نباشید میگم. همگی موفق باشید.
………………………………………………………………………………………………………
جواب: سلام. سپاس.
«…جامعهای میتواند بقای خود را تضمین و حرکت به جلو را تداوم بخشد که کنترل تاریخ و گذشته خود را در دست داشته باشد و بتواند با تفسیری عالمانه، اصیل، روایتگونه و مخاطبمحور میراث بهجای مانده از پیشینیان را به شهروندان خود و سایرین انتقال دهد…»
این جمله فقط میتونه حاصل سالها فعالیت دلسوزانه یک راهنمای فرهنگی گردشگری باشه. زندهباد
………………………………………………………………………………………………………………………….
جواب: سلام. بزرگوارید.
از این جامع تر و درجه یک تر نمیشد تمام زوایای گردشگری ادبی رو توضیح داد اونم نه سال پیش که گمان نکنم کسی به این ماجرا حتی فکر میکرده در حوزه ی گردشگری….
استاد من مطمئنم این ایده و فکر شما بالاخره یک روز با کیفیت به بار میشینه، غنا و پتانسیل ادبیات فارسی اینو بهمون میگه.
زنده باد شما.
…………………………………………………………………………………………….
جواب: سلام. سپاس از توجه و محبت شما.