همایش بین‌المللی گردشگری ادبی

مقدمه
در عصر پست‎مدرن که فراروایت‎ها ضعیف‎ترین دوران خود را سپری می‎کنند و بحران هویت گریبان‎گیر بیشتر جوامع جهان شده و افراد در ورطه سرگشتگی و سردرگمی به حال خود رها شده‎اند، جامعه‎ای می‌تواند بقای خود را تضمین و حرکت به جلو را تداوم بخشد که کنترل تاریخ و گذشته خود را در دست داشته باشد و بتواند با تفسیری عالمانه، اصیل، روایت‎گونه و مخاطب‎محور میراث به‎جای مانده از پیشینیان را به شهروندان خود و سایرین انتقال دهد. حاصل این تلاش شناخت، تعامل، همگرایی و ساخت هویتی یکدست و نیرومند در عین حفظ تفاوت‎هاست که به حق نیل به این اهداف نیازمند کوشش بی‎وقفه یک ملت است که در صورت حصول، منادی پیشرفت مادی و معنوی آن ملت خواهد بود.
شاید مهم‌ترین میراث هر ملتی، ادبیات آن باشد. ادبیات تجلی‎گاه خلاقیت و مظهر خودباوری ملت‎هاست؛ آنگاه که تصمیم گرفته‎اند خود باشند و از ابراز خویشتن نهراسند. در این زمینه نیز به طور طبیعی برخی ملت‌ها بهتر عمل کرده‎اند که این مهم در عصر حاضر، منشای رقابت‎مندی به شمار می‌رود.
ادبیات حوزه فرهنگی ایران زمین نیز به سبب غنا و تنوع غیر قابل انکار و گسترش در گذر سده‎های بی‎شمار، گنجینه‎ای بزرگ است که بهره‌برداری اصولی از آن اعتلای نام ایران را به دنبال خواهد داشت. از آنجایی که ادبیات کهن و معاصر ما اکنون در سایه ادبیات سایر ملل تا حدودی رنگ باخته و از سوی قشرهای گوناگون کشور به‎ویژه جوانان نادیده گرفته می‎شود، برای معرفی آن به جهان و تقویت جایگاه آن در میان شهروندان جامعه خویش باید از شیوه‎هایی استفاده کرد که جذاب‎تر، خلاقانه‎تر و کمتر نخبه‎گرا باشند. یکی از این شیوه‎ها که رهیافت‎های فراوانی برای جامعه در پی دارد پیوند میراث ادبی با صنعت گردشگری است.
گرچه این صنعت به‎سان سایر صنایع با رشد و پیشرفت خود تبعاتی را نیز به دنبال داشته است، ولی دستاوردهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن چنان قابل توجه بوده که حتی دورافتاده‎ترین مناطق نیز از توسعه آن غافل نبوده‎اند. بهبود وضعیت معیشت و رفاه اجتماع محلی و احیای سنن و رسوم فراموش شده یا در حال فراموشی، از جمله رهیافت‎های توسعه پایدار گردشگری در هر مقصدی هستند که به واقع، آرمان و ایده‎آل جوامع کنونی هستند. گنجاندن میراث ادبی به عنوان محصولی در آمیزه‎ی عرضه‎داشت گردشگری ظرفیت این صنعت را برای دست‎یابی به اهداف توسعه پایدار بسیار افزایش می‎دهد.
آمیزش خجسته این دو مقوله، نوید ظهور مجدد پدیده‎ای را می‎دهد که در ادبیات رشته گردشگری آن را “گردشگری ادبی” می‎نامند (شاید به عبارتی بهتر بتوانیم آن را گردشگری میراث ادبی بنامیم) که روندی رو به رشد در جهان، به‎ویژه در کشورهای توسعه یافته، دارد.

“مرکز پژوهش‎های تعطیلات نو” در سایه آگاهی از اهمیت این مقوله فرهنگی و در راستای بند الف ماده ۳ و ماده ۴ برنامه پنجم توسعه، که بر لزوم حمایت از میراث فرهنگی مشترک در زمینه ادبیات و هنر و نیز شناساندن و معرفی فرهنگ و تمدن اسلامی‌‌ – ‌ایرانی و گسترش خط و زبان و ادبیات فارسی تاکید می‎کنند، عزم آن دارد که برای اولین بار در کشور همایش بین‌المللی را در زمینه گردشگری ادبی برگزار نماید که اقدامی بی‎سابقه در ایران و کم سابقه در سطح جهان است.

پیشینه موضوع
“گردشگری ادبی” فعالیتی است که زاییده علاقه به یک نویسنده، اثر یا فضای ادبی و یا میراث ادبی یک مقصد است و عبارت از بازدید از محل تولد و تدفین ادیبان، موزه‎های ادبی و سایر محل‎های مرتبط با نویسندگان، آثار ادبی و همچنین پیمودن مسیرهایی با مضامین ادبی است. البته گردشگری ادبی فعالیتی نوین نیست و مزار ادیبان همواره از محل‌های مهم در تورهای بزرگ سده‌های ۱۸ و ۱۹ اروپا بوده است. گردشگران نخستین گراند تورها (تورهای بزرگ)، مسیری را که نویسندگان کلاسیک تشریح کرده بودند، دنبال و از مناظر توصیف شده به وسیله ویرژیل، هوراس و سیسرو دیدن می‎کردند. بعدها، شاعران دوره رمانتیک چون بایرون و شلی الهام‎بخش سفر این بازدیدکنندگان شدند. در ایران نیز سیاحان و سفرنامه-نویسانی چون ناصرخسرو این نقش را بازی می‎کردند و نوشته‎های آنان به عنوان یک تم ادبی افراد را ترغیب به سفر می‎کرد. البته این گردشگران بسیار فرهیخته از آگاهی فرهنگی و توانایی مالی مناسب چنین سفرهایی نیز برخوردار بوده‌اند. برخی از گردشگران ادبی معاصر به این مسافران نخستین شباهت‎هایی دارند و به یقین علاقه به مضمون‎های ادبی هنوز مختص طبقه متوسط با تحصیلات بالا است، ولی در سال‎های اخیر این نوع گردشگری با گسترش تنوع و تعدد جاذبه‎هایش عمومیت بسیار بیشتری پیدا کرده است.

جاذبه‌های گردشگری ادبی معمولاً در سه شکل زیر متجلی می‎شوند:
الف) مکان‎های واقعی: این مکان‎ها با زندگی یک نویسنده ارتباط واقعی دارند و معمولاً محل تولد، زندگی، آفرینش آثار، مرگ و دفن آنها هستند. مثال‎هایی از این دست عبارتند از خانه جین آستین در چاوتاون در همپ‎شایر، محل تولد روبرت بورنز در آلووی (اسکاتلند)، یوش محل تولد نیما یوشیج و خانه شهریار در تبریز. وجود این مکان ها برای گردشگران مسجل و تردیدناپذیرند.
ب) مکان‎های خیالی: این مکان‎ها بیانگر یا تجلی فضای رمان، نمایش‎نامه یا شعر هستند. مانند هفت گنبد در هفت پیکر نظامی، همان محلی که فرهاد کوه‎کن، کوه را به عشق شیرین می‎کَند (فراتاش یا فرهادتراش در بیستون را به این داستان نسبت می‎دهند)… و نمونه‌هایی در خارج از ایران مانند خیابان‎های دوبلین در اولیس نوشته جیمز جویس، خانه خیالی شرلوک هلمز نوشته سر آرتور کونان دویل.
ج) مکان‎های ساخته شده: مکان‎هایی هستند که به طور عمد برای جذب بازدیدکننده خلق شده‎اند. در واقع ارتباط با یک چهره یا شخصیت ادبی امکان ایجاد دامنه وسیعی از جاذبه‎های موضوعی گردشگری را در مقصد به وجود می‌آورد. سایت‎های خیالی‎تر و مسیرهای ادبی زیادی نیز برای ترغیب بازدیدکنندگان به دیدار از مکان‎های تاثیرگذار در زندگی ادیبان خلق شده است. گاهی تمرکز بر زندگی ادیبان است مانند مسیرهای زندگی توماس هاردی، جورج الیوت، آگاتا کریستی و روبرت بورنز و زمانی این مسیرها، خودِ آثار را تفسیر می‎کنند مانند مسیر کد داوینچی و مسیر هری پاتر. حتی در مواردی اقدام به توسعه جاذبه‎هایی می‎شود که واقعیت بیرونی ندارند و بسیاری اصالت آن‎ها را مورد سوال قرار می‎دهند و این عمل را نوعی کالایی‎سازی فرهنگی می‎پندارند، برای نمونه ایتالیایی‌ها در شهر «ورونا» دو قبر نمادین به نام «رومئو» و «ژولیت» ساخته‌اند که هر ساله هزاران گردشگر برای دیدن این قبرها به این شهر سفر می‌کنند. این در حالی است که همه می‌دانند که رومئو و ژولیت نام دو شخصیت خیالی نمایشنامه شکسپیر هستند و وجود خارجی نداشته‌اند.
حال با نگاهی به اسامی شهرها، قلعه‌ها، مکان‌ها و آثار تاریخی کشورمان متوجه ظرفیت‌های قابل ذکری در اسامی اسطوره‌ای و نام‌هایی می‌شویم که مربوط به افسانه‌هاست: قصر شیرین، قصر بهرام، زیج منیژه، قلعه رستم، قلعه ضحاک، زندان سلیمان، تخت سلیمان، کوه بلقیس، تخت جمشید، هفت خوان، فرهاد تراش، شیرین و فرهاد و … که می‎توان با خردمندی و خردورزی از آنها بهره گرفت و با حفظ اصالت روایت، آنها را توسعه داد.

سرانجام، به این گروه می‎توان شهر کتاب یا شهر ادبی را نیز افزود. این مقصدها به ترویج ارتباط خود با نویسندگان یا شخصیت‎های ادبی می‎پردازند، برای مثال دوبلین و جیمز جویس، ادینبورگ و والتر اسکات. حتی احساس غرور نسبت به وجهه و اعتبار ادبی یک ناحیه می‎تواند شکل یک جشنواره به خود بگیرد.

مزایای توسعه گردشگری ادبی
• افزایش تعداد گردشگر
• آشنا کردن بازدیدکنندگان داخلی و خارجی با مفاخر ادبی و دستاوردهای آنان
• ایجاد اوقات فراغت لذت‎بخش و سرشار از آموزه‎های گران‌بار که دغدغه تمدن فراغت در آینده‎ای نزدیک خواهد بود.
• تقویت و سرعت بخشیدن به جریان فرهیختگی با برانگیختن حس کنجکاوی بازدیدکنندگان از طریق تفسیرهای ارائه شده در محل
• تقویت و غنی کردن محتوای مواد آموزشی کودکان و نوجوانان از طریق تعریف و تعیین تورهای سازمان یافته آموزشی به جاذبه‎ها و منابع ادبی کشور
• خنثی کردن اثرات مخرب مدرنیته چون از خودبیگانگی و تضعیف خودباوری ملل در حال توسعه
• تقویت همبستگی و انسجام ملی به‎ویژه در جوامعی که از تنوع قومی برخوردارند
• حفظ نوستالژی جمعی
• پاسداری از ارزش‎های هنری و زیبایی‎شناختی
• بهبود تصویر و وجهه گردشگری در میان عموم به عنوان صنعتی که توسعه اقتصادی و انسانی را به همراه دارد
• معرفی تصویری نیرومند و جذاب که بازتاب فرهنگ، تمدن و ادبیات غنی حوزه فرهنگی ایران زمین باشد
• توانمندسازی اقتصادی، روانی، اجتماعی و سیاسی اجتماع محلی
• درآمدزایی برای صنعت گردشگری که نیازمند گسترش زمینه فعالیت خود برای حفظ و تقویت رقابت‎پذیری در سطح ملی و منطقه‎ای است.

اهداف برگزاری همایش
• معرفی این نوع گردشگری به صنعت گردشگری و جامعه
• کمک به تقویت ادبیات رشته گردشگری در حوزه گردشگری ادبی
• تأکید بر اهمیت و ظرفیت‎های گردشگری ادبی
• گرد هم آوردن سه رأس مثلث دولت، صنعت و دانشگاه جهت هم‎اندیشی و همکاری در رابطه با چگونگی توسعه هر چه بهتر و پایدارتر این نوع گردشگری در سطح منطقه‎ای، ملی و محلی
• ترغیب دولت و صنعت برای متنوع‎سازی محصول گردشگری کشور با تمسک به دارایی‎های غنی ادبی کشور
• بهره‎گیری از دانش و تجربه سایر کشور در این زمینه و انتقال این دانش به فعالان صنعت و دانشگاه
• تأکید بر توانایی گردشگری ادبی در تعریف مسیرهای مشترک ادبی با نگاه ویژه به کشورهای فارسی زبان

پی نوشت: این متن با همفکری خانم ها: سیما میری، یلدا شهابی و آقایان: جعفر باپیری، مسیح شریف و آرش نورآقایی ساختاربندی و توسط جعفر باپیری  به مرحله نهایی نزدیک شده است.

دیدگاه‌ها

  1. هیوا علایی

    با سلام وبلاگ خیلی خوب وپرمحتوایی داری ولی اگه ممکنه یکی دوتاعکسم بذارکه جذابتربشه
    به امید موفقیتتون
    راستی ازوبلاگ من هم دیدن کنید خوشحال میشم اگه نظربدید
    http://www.memaresaghez.blogfa.com
    …………………………………………………………………………………………………………..
    جواب: سلام.

  2. سمیه

    سلام
    عالیه
    …………………………………………………………………………………………………………..
    جواب: سلام. سپاس.

  3. پگاه

    سلام. کارتون عالیست. به تو و همفکرات تبریک و خسته نباشید میگم. همگی موفق باشید.
    ………………………………………………………………………………………………………
    جواب: سلام. سپاس.

  4. سیما سلمان‌زاده

    «…جامعه‎ای می‌تواند بقای خود را تضمین و حرکت به جلو را تداوم بخشد که کنترل تاریخ و گذشته خود را در دست داشته باشد و بتواند با تفسیری عالمانه، اصیل، روایت‎گونه و مخاطب‎محور میراث به‎جای مانده از پیشینیان را به شهروندان خود و سایرین انتقال دهد…»

    این جمله فقط می‌تونه حاصل سالها فعالیت دلسوزانه یک راهنمای فرهنگی گردشگری باشه. زنده‌باد
    ………………………………………………………………………………………………………………………….
    جواب: سلام. بزرگوارید.

  5. Masi

    از این جامع تر و درجه یک تر نمیشد تمام زوایای گردشگری ادبی رو توضیح داد اونم نه سال پیش که گمان نکنم کسی به این ماجرا حتی فکر میکرده در حوزه ی گردشگری….
    استاد من مطمئنم این ایده و فکر شما بالاخره یک روز با کیفیت به بار میشینه، غنا و پتانسیل ادبیات فارسی اینو بهمون میگه.
    زنده باد شما.
    …………………………………………………………………………………………….
    جواب: سلام. سپاس از توجه و محبت شما.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *