وقتی به سمت بخش‌های ترکمن نشین و آذری زبان ایران می‌رویم نام روستاها و مکانها از “آق” و “قره” (سیاه و سفید)تشکیل شده و وقتی به سمت گیلان می‌رویم نام روستاها و مکانها این طوری است: رودسر، رامسر، چابکسر یا تنکابن، توتکابن… یعنی به بالا و پایین، اشاره می‌شود. به استان لرستان و ایلام که می‌رویم نام بسیاری از مکانها با “چم” شروع می‌شود و الی آخر…
این که چرا نام مکانها و روستاها این گونه است و چه اطلاعاتی از نحوه تفکر و سبک زندگی مردم منطقه به ما می‌دهد، قابل توجه است. تحقیقی در این مورد جالب توجه خواهد بود.
دیدگاه‌ها
این تحقیق اگر به صورت جامع و پر‌دامنه در مورد نام و وجه تسمیه مکان‌های مختلف ایران انجام شود بسیار جالب خواهد بود.
کیست تا این همه ایده‌های خوب را پشتیبانی کند؟
گاهی به طور غم‌انگیزی از تلاش در «سرزمینی که مزد گورکن از آزادی آدمی افزون‌تر است» دلسرد می‌شوم…
یک ایده برای تو دارم که بی ارتباط هم به این نام شهر ها نیست. ما در موسیقی صد ساله ی ایران تصنیف های مهمی داریم که درباره ی شهرهای ایرانند. به اصفهان رو ( جلال تاج اصفهانی) یا شبهای تهران(پروانه ) یا آذربایجان ( بنان) و …. می توان اینها را گردآوری کرد و در یک سی دی برای تورها استفاده کرد.
یکی از قدیمی ترین این پسوندها که اتفاقا در زبان های هندواروپایی نیز تکرار شده، پسوند گِرد ی گَرد است که در پهلوی به صورت کَرده یا کرد آمده و بعد از هجوم اعراب به شکل جرد ثبت شده و در زبان روسی به صورت گراد باقی است. مثلا در مورد نام های هشتگرد، لاسجرد( به معنای شهر خشک)، بروجرد( وِرُد کرد یعنی شهری که وِرُد شاه اشکانی آن را ساخته ) یا لنین گراد، استالین گراد، آمده، بعلاوه یادم است با حمید امجد در این باره صحبت می کردم او می گفتم در زبان های لاتین اصطلاح bridge به معنای پل هم اینگونه است. مثل کمبریج که در روسی به صورت بورگ در آمده مثل سن پترزبورگ. بعلاوه درصد بالایی از اسامی شهرها به نام سازنده ی آنند و برخی توصیف اقلیم آن.
به نمونه های پیشین شهر سوسنگرد را هم باید افزود. از سویی می توان نام شهر ها را بسته به پسوند و پیشوند و محتوای آن به شرح زیر طبقه بندی کرد:
شهر هایی که نام آنها با آب و چشمه و رود در ارتباط است مثل:
رود: لنگرود. هشترود. رودسر( مخفف رودسار یعنی جای رود) و رودبار و بادرود.دورود…
آب: تکاب. بناب. سراب. میاندواب. آبیک. میناب.داراب( خانه ی آب)
چشمه: سیاه چشمه.
شهرهایی که با کوه و تپه و دشت و دره در ارتباطند.
کوه: فیروزکوه. کوهک. کوهپایه. کوهدشت
تپه: هفت تپ. گمیش تپه. مراوه تپه…..
دره: دیوان دره
شهرهایی که با نام گیاه در ارتباطند:
چناران. سرخس. دره گز. سر بیشه. کنارک. انار. نی بند. سروستان. نی ریز. داران و حتا سبزوار.
شهرهایی که توصیف آب و هوایی دارند و به فصل و اقلیم مربوط می شوند.
چابهار. بردسیر. تفت. گرمسار. رامسر( یعنی جای آرام).
شهرهایی با مفاهیم اساطیری و داستانی
کرمان( داستان کرم هفتواد شاهنامه). قصرشیرین( داستان خسرو و شیرین).
شهرهایی با ریشه ی معنایی پیش اسلامی
اردبیل( آرتاویلا یعنی مکان مقدس) . دامغان ( مخفف دارمغان یا خانه ی مغان) یا حتا اردستان
در خود شهرها هم این نکته قابل بررسی است مثلا در سمنان جایی است به نام زاوغان که مخفف زاویه ی مغان است و نزدیک یک عمارت کهن سال پیش اسلامی است به نام چهل دخترکان که بی ارتباط با آناهیتا و آیین های مغا نمی تواند باشد.
شهرهایی که با معنای کانی و معدنی که در آنجاست درآمیخته اند
جندق که معرب گندک است به معنای معدن گوگرد
یا گچساران. یا گچسر.
و شهرهایی که با کشاورزی و محصول آن مشهورند.
مثل بیجار و ….
سبزه وار. بارفروش. رودبار.
نکته ای که به گمتن من جای بررسی بیشتری دارد پسوند جان است در اسامی لاهیجان. زنجان( زندجان) و آذربایجان و من نمی دانم به معنای چیست.
فعلا تا بعد.
باز هم می توان نوشت
شهرهایی که با مفاهیم تاریخی کهن و معاصر در ارتباطند
اصفهان( سپاهان) شهرضا. اورمیه. خمینی شهر و….
و شهرهایی که به خاطر نوع معماری خاص آن مشهور شده اند
ساوه( سه آوه یا سه گنبدان) یا حتا آوه به معنای گنبد
بگذار فکر کنم ببینم چیز دیگری یدم می آید….
یک چیز درباره ی نام شهر ها یادم آمد و باید به گفته های قبل اضافه کنم و آن نقش پل است در فرایند شهرسازی. این نکته را حمید امجد به من گفته بود و آن این است که به هنگام مهاجرت یک قوم از یک سرزمین به سرزمین دیگر هرگاه دیدید یک پل ساخته شه بدانید که ریشه ی شهرسازی را در آن مکان ریخته اند. زیرا پل وقتی ساخته می شده که نیاز به بازگشت و تردد بوده به خاطر همین است که واژه ی پل در برخی نام مکانها به چشم می آید هم در نام شهرهای ایرانی و هم شهرهای خارجی. کمبریج. سن پترزبورگ. اینسبورگ. سالزبورگ. و در ایران. پل دختر. سرپل ذهاب و…. از این دست اند.